Öztin Akgüç

Ekonomik büyüme-kalkınma

09 Ekim 2024 Çarşamba

Ekonomik büyüme, kalkınma farklı olgu kavramlardır. Ekonomi yazınında da büyüme (growth) kalkınma (development) terimleriyle ifade edilmektedir. Farkı açıklayabilmek için kavramlara açıklık getirmek gerekir. Kavramlar farklı algılandığında sağlıklı iletişim olanağı kalmamaktadır. 

Ekonomik büyüme, gayri safi yurtiçi hasıla (GSYH) artışıdır. GSYH (GDP) yurtiçinde üretilen nihai tüketim mal ve hizmetler ile sermaye mallarının piyasa fiyatlarıyla değeridir. Hesaplamada, çift sayımdan kaçınılarak, nihai mal ve hizmetlerin, sermaye mallarının üretiminde girdi olarak kullanılan ara malı olarak nitelendirilen (örneğin demir-çelik, çimento, gübre gibi) mallar tahmine katılmaz.

Sermaye malları, makine, teçhizat, donatı, tesisler, binalar, altyapı, üretim faktörü olarak emekle birlikte üretimi gerçekleştirirler. Sermaye malları, üretim sürecinde aşınma, yıpranma, eskime nedeniyle değer yitirirler. Değer kaybı karşılığı amortisman (depreciation) terimi ile ifade edilmektedir. Piyasa fiyatına, ürünün amortisman gideri de dahil olduğundan, hesaplanan değer gayri safi (brüt) olarak ifade edilmektedir. Amortismanlar, üretim sürecinde sermaye mallarının değer yitirimi, GSYH’den indirildiğinde net yurtiçi hasılaya (NDP) ulaşılır.

Yurtiçi hasıla hesaplanırken yerli, yabancı (yurtdışı yerleşik) ayrımı yapılmaz. Yabancı firmaların, ortaklıkların kişilerin üretimi, katma değeri GSYH (GDP) dahildir. Yabancıların kâr, faiz, ücret, royalty (fikri ve sınai hakları kullanma bedeli) farklar gelirleri, GSYH’den indirilir; yurtiçi yerleşiklerin de dış alımdan sağladıkları faktör gelirleri GSYH’ye (GDP) eklenerek gayrisafi milli gelir (gross national income GNI) hesaplanır. Kişi başına gelir hesaplanırken GNI temel alınır.

Yurtiçinde üretilen tüm mal ve hizmetleri fiziki olarak saymak, ölçmek, tartmak olanağı olmadığından, hesaplanan değerin muhasebe kesinliği yoktur. Milli gelir hesapları tahminidir, belirli katsayı ve varsayımlara dayanır; zaman zaman da revize edilir. 

Büyüme, GSYH artışı olarak hesaplanırken bir sorun da piyasa fiyatlarının sabit olmaması, dönemler itibarıyla farklılık göstermesidir. Dönemler itibarıyla piyasa fiyatlarındaki değişiklik deflatörü ile düzeltilerek büyüme hızının güvenirliliği sorundur.

Kalkınma, kişi başına gelir artışının yanı sıra nicel ve nitel öğeler gerektirir.

Dünya Bankası (IBRD) Haziran 2024 itibarıyla üst gelir grubu ülkelerin alt sınırına kişi başına milli geliri 14.005 USD olarak belirlemiştir. Ancak bir ülkenin gelişmiş, kalkınmış olarak nitelendirilebilmesi için başlıcaları aşağıda açıklanan amaçlara da ulaşması, gerçekleştirmesi gerekir.

  • Doğuştan beklenen yaşam süresinin uzaması.
  • Doğum ve beş yaş altı çocuk ölüm oranının binde 5’in altına inmesi.
  • Çocuk evliliği ve erken gebeliğin sonlandırılması.
  • Cinsiyet eşitsizliğinin giderilmesi, kadın-erkek eşitliğinin sağlanması.
  • Kadın ve genç kızlara cinsel saldırı dahil her türlü şiddetin önlenmesi.
  • Yaşam boyu öğrenme, kaliteli eğitim ve gelişme olanaklarının sağlanması.
  • Herkese, özellikle beş yaş altı çocuklara gelişmekte olan genç kızlara, anne adaylarına yeterli ve sağlıklı beslenme sağlanması, yetersiz beslenmenin engellenmesi.
  • Herkesin, ilaç, aşı dahil her tür sağlık gereksinimini karşılanarak sağlığının korunması, sürdürülmesi.
  • Herkese içme suyu dahil yeterli ve sağlıklı su sağlanması.
  • Güvenli, kesintisiz herkesin ulaşabileceği enerji sağlanması.
  • Ekosistemin, biyolojik çeşitliliğin, orman varlığının korunması, sürdürülmesi.
  • Kentlerin, yerleşme yerlerinin; sağlıklı, güvenli hale getirilmesi.
  • Hukuk düzeninin, herkesin adalete ulaşmasının sağlanması.

Kalkınma; yaşam kalitesinin yükseltilmesi, kurumsal yapının, davranışların değişmesi, özgürleşme sürecidir.



Yazarın Son Yazıları Tüm Yazıları

Umutlar yeşeriyor 2 Ekim 2024

Günün Köşe Yazıları