Yirmi bir yılı aşkın süre önce AKP iktidarının ilk aylarında 23 Mart 2003 tarihinde Cumhuriyet’te yayımlanan yazımın başlığını yineliyorum: “Seksen yıl süren Cumhuriyet.”

Niyet, destekleyenler kapasite bilinince gelişmeler kehanet olmamakta, öngörüler gerçekleşmektedir. Ülkemizde insan haklarına saygılı, çağdaş, laik demokratik anayasal bir siyasal rejim olduğu söylenemez. Günümüze geliş süreci AKP’nin iktidara gelişiyle başlamış, MHP’nin desteğiyle de sürmektedir.

Birleşmiş Milletler (BM) “İnsan Hakları Evrensel ve 1793 Fransız Anayasası İnsan ve Yurttaş Hakları” bildirgelerinden alıntı yaparak günümüzdeki rejime nesnel tanı koymak yerinde ve kanıtlayıcı olur.

BM’nin 10 Aralık 1948 tarihinde genel kurul tarafından kabul edilen “İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi”ndeki ilkeler:

Madde 1: Tüm insanlar özgür; onur ve haklar bakımından eşit doğarlar.

Madde 5: Hiç kimseye işkence yapılamaz; insanlık dışı aşağılayıcı ceza ve işlem uygulanamaz.

Madde 7: Yasa önünde herkes eşittir ve ayrım gözetilmeden yasanın korunmasından eşitçe yararlanma hakkı vardır.

Madde 9: Hiç kimse keyfi olarak tutuklanamaz.

Madde 10: Herkes, cezai nitelikteki her türlü suçlamalar konusunda davasının tam eşitlikle bağımsız ve tarafsız bir mahkeme tarafından hakkaniyetle tarafsız ve açık olarak görülmesi hakkına sahiptir.

Madde 12: Hiç kimse özel yaşamı, ailesi, konutu, yazışmaları konusunda keyfi müdahaleye, onur ve şöhretine karşı saldırıya uğrayamaz. 

Madde 16: Evlenme sözleşmesi ancak evlenecek kişilerin özgür onayı ile yapılır. Evlenme çağına gelen her erkek ve kadın, ırk, yurttaşlık ya da din bakımından hiçbir kısıtlama olmaksızın evlenme ve aile kurma hakkına sahiptir. 

Madde 18: Herkes düşünce, vicdan ve din özgürlüğüne sahiptir.

Herkes görüşlerinde, görüşlerini açıklamakta özgürdür.

Madde 20: Herkesin toplanma ve barışçı birlik kurma hakkı vardır.

Madde 21: Kamu iktidarının otoritesi halkın iradesine dayanır. Bu irade dürüst seçimle belirlenmeli ve seçimler eşitliğe dayanan genel seçimle ve gizli oyla, oylama özgürlüğü sağlayacak yöntemle dönemsel olarak yapılmalıdır.

Madde 22: Her insan, toplumun bir üyesi olarak sosyal güvenlik hakkına sahiptir.

Madde 23: Herkesin çalışmaya, işini özgürce seçmeye, adil ve elverişli çalışma koşullarına, işsizliğe karşı korunmaya hakkı vardır.

Madde 26: Her insanın öğrenim hakkı vardır. Eğitim en azından ilk ve temel eğitim düzeyinde parasız olmalıdır.

Madde 28: Her insanın, toplumun kültürel yaşamına özgürce katkıda bulunmakta, güzel sanatlardan yararlanmak, bilimsel gelişmelere katılmak hakkı vardır.

Madde 30: Bu bildirgenin hiçbir hükme devlete, bildirgede yer alan hak ve özgürlüklerin yok edilmesine yönelik bir eyleme ya da etkinliğe giriş hakkı vermez.

Yeni “milli”, “sivil” anayasa girişiminin değerlendirilmesi 1793 Fransız Anayasası dibacesi, önsözünde yer alan ölçüt oluşturur. İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirgesi’nde yer alan ana hükümler:

• İnsanlar hukuksal olarak doğuştan özgür ve eşittir.
• Her türlü egemenlik ilkesi temel olarak millete dayanır.
• Hiçbir organ, hiçbir birey, milletten kaynaklanmayan bir yetkiyi kullanamaz.
• Hiç kimse yasalarda belirlenen durumlar ve yasalarda öngörülenler dışında suçlanamaz, tutuklanamaz, alıkonulamaz.
• Keyfi emirler verilmesini isteyen, bu emirleri veren, uygulayanlar cezalandırılır.
• Toplum, idare örgütünün her memurundan hesap sormak hakkına sahiptir.
• Hakları güvence altına alınmamış, kuvvetler ayrılığı belirlenmemiş toplumların anayasaları yok demektir.

Evrensel bildirgeler çerçevesinde günümüzün siyasal rejimi, demokratik insan haklarına saygılı, anayasal bir Cumhuriyet olarak nitelendirilemez. Darbe anayasası olarak nitelendirilen 1982 Anayasası bile parlamenter sistemden esintiler taşırken, 2017 şeklen halkoylaması, fiilen YSK kararı ile ülkede otokrasi, teokrasi, kleptokrasi, patrimoniyal öğeler içeren “ucube” olarak nitelendirilen bir düzen oluşmuştur.

Seksen yıl süren Cumhuriyet, bugünden geriye bakışla değil, o günden ileriye bakışla öngörülmüştür.