Cumhuriyet, hükümet veya devlet başkanının halk tarafından, belirli bir süre için, belirli yetkilerle seçildiği yönetim biçimidir. Milletin, egemenliğini kendi elinde tuttuğu ve bunu belirli bir süre için seçtiği milletvekilleri aracılığıyla kullandığı bir idari yapıdır. Dolayısıyla gücünü halktan alır.

Cumhuriyet özgürlük ve eşitlik gibi iki ana kavrama dayanır. Bundan başka yasama, yürütme ve yargı organları gibi temel kurumları içinde barındırır. Bütün bu organların birbirinden ayrılığı ilkesi vardır. Buna kuvvetler ayrılığı denir. Yani hiçbir güç, ne parlamentoya yasa çıkarma konusunda emir verebilir ne de peşinen insanları suçlu addedebilir.

Cumhuriyet rejimi bireylerin toplumsallaşmasında kurumları öne çıkarır. Kurumsalığı rejimin teminatı olarak görür. Devleti tek başına yönetmeye kalkan bir kişi ya da sınıfa karşı devleti ve halkı koruyanın bu kökleşmiş kurumlar olduğunu belirtir. Demokrasi ise devletin karşısında bireyin haklarını, azınlık haklarını, ibadet özgürlüğünü savunan bir yapıya dönüşmüştür. Cumhuriyet ve demokrasi birbirini besleyen resimlerdir.

Her cumhuriyet demokrasi değildir. Her monarşi de diktatörlük değildir. Örneğin, İngiltere bir monarşidir ama demokrasi vardır. İran Halk Cumhuriyeti ise bir İslam Teokrasisidir. Demokrasi yoktur.

Cumhuriyet her vatandaşın söz söyleyebilme yetkisinin olması demektir. Bunu sağlamanın, garantiye almanın en önemli aracı parlamentodur. Parlamento demek, ülke içinde alınan kararların bir kişinin kararları olmasını engellemek demektir.

Atatürk Cumhuriyeti ile din tarım toplumu yerine, çağdaş, ulusal, endüstriyel bir toplum yaratıldı. Cumhuriyet kazanımları olan fırsat eşitliği ve sosyal adalet, özellikle sağlık, eğitim ve konut edinme hamleleri ile sağlanmıştı.

Ama en önemli cumhuriyet kazanımı laikliktir… Cezayirli Profesör Abdi’ye göre laiklik, “bireyin egemenliğinin, yani kendini yönetebileceğinin farkına varmasıdır.” Ona göre, laik birey özgürlüğünün farkındadır. Kul, mürit ya da tebaa değildir, yurttaştır. Hurafeler gibi, gerçekle bağdaşmayan söylemler değil, gerçeğin bilgisi insanı özgürleştirir.

Laiklik Avrupa’da Rönesans ve özellikle Reform sonrası gelişir. Otuz Yıl Savaşları sonrası gidilen Vestfalya Barışı ile din değil, devletlerin çıkarlarının söz konusu olduğu anlaşılır. Böylece devlet yönetimi dinin baskısından kurtulmuştur.

Laiklikte kamu, “Din devlet işine karışmasın” der. Yani örneğin Diyanet İşleri Başkanı devletin işleyişi konusunda fetvalar verememelidir. Diğer benzer bir deyim olan sekülerlikte ise kişi, “Din hayatıma karışmasın” der. Son yıllar Türkiye’sinde devletin bilfiil içinden laiklik ilkesi çiğnenirken, sosyal yaşamda da birey, hayatın akışında normalmiş gibi sunulan ritüelleri sorgusuz sualsiz uygulamaya zorlanmaktadır. Kişileri en zayıf anda olduğu cenazeler ve en telaşlı olduğu evlilik öncesi dönem ya da dini günler bu işler için uygun zamandır.

En kırmızı ve büyük Türk bayrağını asarak, törenlere coşkulu şekilde katılarak, medyada keskin mesajlar atarak cumhuriyet değerlerine sahip çıktığına inananlar, bir cumhuriyet ilkesi olan laiklik konusunda da duyarlı olmalıdır. Dini nedenlerle halkın yaşamını düzenlemeye kalkmanın, cumhuriyet değerlerinden sapma olduğu bilinmelidir.

Hele milliyetçi seküler kesimin görece varlıklı, modern; söylemlerinde cumhuriyet değerlerine bağlılığını tartıştırmayan kesimi daha özenli olmalıdır. Söz gelimi dini nikah benzeri, günümüz Türkiye’sinde normal olarak görülen uygulamaların, bir gün herkese lazım olacak Cumhuriyetimizi deldirdiğini anlıyor olmaları gerekir… Kurbağa pişmeden…