Başkanı olduğum İstanbul Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler Odası’nın geçen yıl açıkladığı raporlardan biri “Yabancı Kaçak İşçiler ve Türkiye’ye Göç Hareketi” adlı rapordu. Rapora göre, Türkiye’de bir yılda kaçak olarak çalışan yabancı işçi sayısı yaklaşık 200 bin.
Gerçekten de Türkiye’de özellikle ev işlerinde, hasta ve çocuk bakımında çok sayıda kaçak işçi çalıştırılıyor. Oysa 4817 sayılı Yabancıların Çalışma İzinleri Kanunu’na göre; bu kişilerin ev hizmetlerinde çalıştırılabilmeleri için “çalışma izni” alınması şart. İşin daha birçok prosedürü de mevcut. Artı, yabancı işçi çalıştırılmasıyla ilgili tüm aşamaların “hukuka uygunluğu” ise insani ve yasal bir zorunluluk. İşte bu yazıda, herkese kılavuz olabilecek bilgileri derlemeye çalıştık. Başlayalım!

Yapılması gerekenler…
Öncelikle çalışma izni alabilmek için yapılması gerekenlere bakalım. İlk olarak Emniyet müdürlüğünden çalışma izni konulu “ikamet tezkeresi” gerekiyor. Ardından en çok 6 işgünü içinde Çalışma Bakanlığı’na “çalışma izni başvurusu” yapılmalı. Ve Emniyet müdürlüğüne tekrar başvurularak en az bir yıl süreli “çalışma meşruatlı ikamet izni” başvurusu aranıyor. İşte bunlardan sonra SGK’ye işçi girişi bildiriliyor. Bu prosedür yerine getirilmezse, yani yabancı kaçak işçi çalıştırılırsa ağır cezai yaptırımlar söz konusu.

Hangi kısıtlamalar var?
Çalışma Bakanlığı’nın yabancıların çalıştırılması hakkında çeşitli kısıtlamaları da mevcut. Yaşlı ve hasta bakımı ile küçük çocuğu bulunanlar dışında konutlarda yabancı işçi çalıştırılması yasak. Ciddi bakım gerektiren haller dışında erkek yabancılar ise konutlarda mesai tüketemiyor. Yine sağlık raporu ile bakım gerektirecek hastalığı bulunduğunu kanıtlamayanlar da yabancı işçi çalıştıramıyor.

SGK’ye bildirim nasıl yapılır?
Yasaya göre yabancı işçi çalıştırmak için SGK’ye başvurup işyeri numarası alarak işyeri bildirgesi verilmesi gerekiyor. İşyeri tescilinin süresinde yapılmaması veya geç yapılması bir asgari ücret tutarında idari para cezası gerektiriyor. İşlemlerin elektronik ortamda yapılabilmesi için de SGK’den şifre alınıyor. Yine işe başlama tarihinden önce ise işe giriş bildirgesi verilmek zorunda. Süresinde verilmemesi ya da geç kalınması halinde, yine bir asgari ücret tutarında idari para cezası uygulanıyor.
Takip eden her ayın 23. gününün bitimine kadar ise Aylık Prim Hizmet Bildirgesi SGK’ye gönderilmek zorunda. Gönderilmeme veya geç gönderilmesi halindeki ceza asgari ücretin beşte biri tutarında oluyor, yani 188 lira 10 kuruş. Artı, yabancı işçi, eğer part time çalıştırılıyorsa iş sözleşmesi ve eksik gün bildirimi SGK’ye verilmek zorunda.

Vergi açısından durum ne?
Yabancı işçi çalıştırmanın gelir vergisi bildirimi boyutu da var. Gelir Vergisi Kanunu’nun 23/6. maddesinde şöyle yazar: “Hizmetçilerin ücretleri (Hizmetçiler özel fertlerce, evlerde, bahçelerde, apartmanlarda ve ticaret mahalli olmayan sair yerlerde orta hizmetçiliği, sütninelik, dadılık, bahçıvanlık, kapıcılık gibi özel hizmetlerde çalıştırılanlardır.) (Mürebbiyeler istisna kapsamı dışı) gelir vergisinden istisnadır”. Yani bu haliyle söz konusu kişilere yapılacak ödemeler sadece SGK primine tabi.
Tabii ki, bu aşamada, “Genel Sağlık Sigortası bildirimi nasıl yapılır” sorusunun yanıtını da vermek gerekiyor.
Yabancılarda “genel sağlık sigortası hükümleri” açısından, 5510 sayılı Kanun’un “Genel sağlık sigortalısı sayılanlar” 60’ıncı maddesinin birinci fıkrasının (d) bendi hükmüne bakılır. Yasanın meali şöyledir: “Türkiye’de oturma iznine sahip ve yabancı bir ülkede sigortası olmayan kişiler, Türkiye’de 5510 sayılı Kanun’la ‘genel sağlık sigortası hükümleri’ kapsamında kabul edilir.”

İşsizlik sigortası ve kaza!
Yabancı işçilerin işsizlik sigortası karşısındaki durumu da önemli. 4447 sayılı kanunun 46. maddesine göre, Türkiye ile mütekabiliyet esasına dayalı sosyal güvenlik anlaşması imzalamış ülkelerin vatandaşları, Türkiye’de çalışmaları durumunda işsizlik sigortasına tabi.
4857 sayılı İş Kanunu’na göre ise ev hizmetlerinde çalışanların sigortalı sayılması, iş kazası ve meslek hastalığı bakımından da çalışanlara bazı haklar tanıyor. Bu kişileri istihdam edenlere ise çeşitli yükümlülükler getiriyor.
Çalışanların, evde bulundukları, işlerini yaptıkları veya ev sahibinin talimatıyla herhangi bir görevi yerine getirmek üzere dışarıda bulundukları sırada maruz kalacakları olaylar iş kazası olarak kabul ediliyor. Bu tip bir kaza yaşanması durumunda olay, İş Kazası ve Meslek Hastalığı Bildirgesi ile en geç 3 işgünü içinde SGK’ye bildirilmek zorunda.

Sonuç: Risk ve sorumluluk büyük
Sonuç olarak; ev hizmetlerinde sigortasız bir kişiyi çalıştırma hem de yabancı işçi çalıştırma bütün olarak yasadışı ve etik olarak da kabul edilemez bir davranış. “Çapraz denetimler, yüksek idari para cezaları ve de SGK’nin her zaman geriye doğru 10 yıl resen prim tahakkuk ve tahsil yapma yetkisi”nin olduğunu hatırlatmak ise umarım caydırıcı olur!

KAÇAK YABANCI İŞÇİ ÇALIŞTIRMANIN CEZASI
? Çalışma izni bulunmayan her yabancı işçi için 7 bin 614 lira idari para cezası var.
? Çalışma izni olmaksızın bağımlı çalışan yabancı için bu tutar 759 lira. Bağımsız çalışan olunca tutar 3 bin 43 liraya yükseliyor.
? Bildirim yükümlülüğünü süresi içinde yerine getirmeyen bağımsız çalışan yabancı ile yabancı çalıştıran işverene her bir yabancı için ödenecek ceza da 379 lira.
? Fiillerin tekrarında idari para cezaları bir kat artırılıyor.
? İşveren, yabancının ve varsa eş ve çocuklarının konaklama giderleri ile ülkelerine dönmeleri için gerekli masrafları ve gerektiğinde sağlık harcamalarını karşılamak zorunda.  

Sorularınız için malicozum@ismmmo.org.tr adresine mail atabilirsiniz. Tüm sorular e-posta ile tek tek cevaplanacaktır.