Türk Dil Kurumu (TDK) Sözlüğü “ümmet” için bakın ne diyor: “Bir peygambere inananların tümü, örneğin Muhammed Ümmeti.” 

Aynı sözlüğün “ulus” tanımı: “Dili, kültürü, ülküsü bakımından başka topluluklardan ayrılan topluluk; millet.”

“Millet” karşılığında ise “ulus” sözcüğü verilmekle yetinilmiş. 

“Cumhur”a karşılık olarak ise “halk”, “topluluk” sözcükleri kaydediliyor. 

İlk tanımda tarif edilen kitlenin tek ortak bağı olduğu anlaşılıyor: Din. Çok geniş bir tanım; günümüzde var olan herhangi bir kitleyi tanımlamakta yetersiz. Ne kitleyi oluşturan bireyler hakkında ipucu veriyor ne de bu kitlenin hangi üretim yöntemleriyle karnını doyurduğundan bahsediyor. Bizim kültürel bağlamımızda, dünyanın tüm Müslümanlarını kapsayan bir sözcük, “ümmet”.

KAVRAMLAR TARİHSELDİR

TDK Sözlüğü’nün “ulus” tanımı ise hayli eksik ne yazık ki... Ortak yurttan, vatandan bile bahsetmiyor. Oysa ulusun kanımca en önemli bileşeni “vatan”ı ve ortak kültürü (“din”, “kültür” kavramında içkin) vurgulamak gerek. “Irk” birçok faktör arasında sadece bir faktör ve ortak bir psikolojiden de söz etmek gerekir ki bu da “ülkü” sözcüğüne denk düşüyor. Burada en önemli husus, “kişi”ler, yani yurttaşlar... Sosyalist literatürde ise “ulus” teriminin gelişmiş bir burjuvazisi olan topluluklar için kullanıldığı bilinir. Yani iş bölümünün geliştiği, köle emeği yerine ücret talep eden özgür emeğin dolaşımda olduğu bir toplum. 

Bizdeki “ümmet” ve “cumhur” sözcüklerinin ise İngilizcede “topluluk” anlamına gelen “community” sözcüğünden başka özel birer karşılığı yok. Bu dil, bir topluluğu tanımlayan tek öğenin din olduğu çağı çok geride bırakmış. Görüldüğü üzere, toplumlara ilişkin kavramlar ve sözcükler tarihseldir.

YURTTAŞLIK ONURU

“Yurttaş” olgusu, kavramı ve sözcüğü dünya kurulalı mevcut değildir! “İnsan teki” anlamına gelmez “yurttaş”. İnsanlığın uzun tarihinde göreli genç kavramlar ve sözcükler bunlar; alt tarafı sadece 200 küsur yaşında, Fransız İhtilali’yle yaşıt. Dolayısıyla “Atatürk bizi ümmet olmaktan çıkarıp bize birey olma bilincini armağan etti” demek bir tarihsel sürecin kestirme ifadesidir. Yetkisini Tanrı’dan aldığını vehmeden padişahın kulu olmaktan çıkıp Cumhuriyetin yurttaşı olduk, demektir.

Cumhuriyet bayramında, TRT ekranında , büyük ihtimalle kanalın yöneticileri tarafından kendisine mesajlanan yukarıdaki ifadeyi telaffuz etti diye, TRT spikeri bir genç kadına, AKP’ye mensup celalli bir beyefendi hiddet buyuruyor! Ona, başka öfkeli beyler de katılıyor. Spiker hedef haline geliyor. Nasıl bir ülkede yaşıyoruz?

Merak buyurulmasın, ümmet olmaktan çıkıldı diye kimse dinden çıkmaz. Özgür insan inanacaksa özgür vicdanı, özgür iç dünyasıyla inanır. Bir başkasının sopasına ihtiyaç duymaz. 

Biz kadınlar, hangi siyasal görüşte olursak olalım, elbette ümmetten ulusa geçtiğimiz için onur duyuyoruz. Öfkeli beyler assalar da kesseler de öfkeyle köpürseler de bu böyle!

ERENDİZ ATASÜ