Montrö Boğazlar Sözleşmesi (1936) Çanakkale Boğazı ve İstanbul Boğazı’ndan savaş ve barış dönemlerinde geçiş rejimini düzenleyen uluslararası bağlayıcılığı olan bir sözleşmedir. Türkiye, Montrö Sözleşmesi ile İkinci Dünya Savaşı’nın ayak seslerinin duyulmaya başlandığı bir dönemde, Lozan’da elde edemediği kazanımlara kavuşmuştur. 

Sözün burasında kısa bir denizcilik kronolojisi çizmenin zamanıdır. Akdeniz’deki Türk egemenliğini kesinleştiren 27 Eylül 1538 Preveze Deniz Zaferi, dünyanın en güçlü birleşik donanmasına Marmara ve İstanbul yolunu kapatan 18 Mart 1915 Çanakkale Deniz Zaferi, ortak belleğimizde birer gurur simgesi olarak kayıtlıdır. Türk donanmasının, Türk bahriyelisinin, denize açılırken Kaptan Paşa’nın (Barbaros Hayrettin Paşa) Beşiktaş’taki anıtını ve kabrini selamlaması bir gelenektir. Çünkü Türk denizcileri, kendilerini Kaptan Paşa’nın manevi mirasçıları sayarlar. Akdeniz’deki Türk egemenliğinin simgesel tarihi nasıl ki 1538 Preveze ise Hıristiyan Batı ittifakı karşısında uğranılan 1571 İnebahtı yenilgisi de Akdeniz’deki güç dengesinin aleyhimize bozuluşunun dersler çıkarılması gereken acılı miladıdır.

ACI ANILAR

Türk denizcilerinin acıyla hatırladıkları ve ders çıkardıkları birkaç tarihi daha hatırlatmak gerekir. 1770-1774 yılları arasındaki Osmanlı Rus Savaşı sürerken 7 Temmuz 1770’te Çeşme Limanı’nda Rus donanmasının baskınına uğrayan Osmanlı donanması yakılır. Tarihe Çeşme Baskını olarak geçen faciada 11 bin levent şehit olur. 

1821’de Batı kışkırtmasıyla başlayan Mora Ayaklanması uzun süren çabalarla bastırılmaya yüz tutmuşken 20 Ekim 1827’de Navarin Limanı’nda demirli Osmanlı donanması, İngiliz, Fransız ve Rus donanmasının müşterek baskınına uğrar. Sonuç, donanmanın imhasıyla birlikte 6 bin şehit, 4 bin yaralıdır.

1853-1854 Kırım Savaşı esnasında Rus donanması, Sinop Limanı’nda demirli Türk donanmasına baskın yapar. 30 Kasım 1853’te gerçekleşen Sinop Baskını ile Osmanlı donanması yok edilir. 4 bin şehit verilir.

Türk Deniz Kuvvetlerinin kurumsal belleğinde kayıtlı olan yukarıdaki acı kronoloji, her bahriyelinin belleğinde unutulmaması ve dersler çıkarılması gereken acıtıcı anılar olarak varlığını sürdürür.

VATAN VE DENİZ AŞKI

“Montrö Açıklaması”nda imzası bulunan 103 emekli amiral, Deniz Lisesi ve Deniz Harp Okulu’ndan başlayarak muvazzaflık dönemlerinde, Akdeniz, Karadeniz ve uluslararası sularda seyir ederken yukarıda kısaca anlatılan geçmişin derslerini meslek yaşamları boyunca göz önünde tutmuşlardır. Denizlerde ülkemizin hak ve çıkarlarının korunmasının güçlü donanma ve donanımlı denizcilerle mümkün olacağının bilinciyle görev yapmışlardır.

Emekli amirallerin “Montrö Açıklaması” gerçekte, Türk milletinin yeni İnebahtı’lar yaşamaması, yeni Sinop, Navarin ve Çeşme baskınlarına uğramaması için atılan bir çığlıktır. Muvazzaflık dönemindeki sorumluluk duygusunu, vatan sevgisini, deniz ve denizcilik aşkını, emekliliklerinde de yitirmeyen amirallere Türk milleti olarak teşekkür ve şükran borçluyuz. 

Emekli amiraller, 4 Nisan 2021 tarihli açıklamalarıyla, Rusya-Ukrayna kapışmasının arifesinde, ABD başta olmak üzere emperyal güçlerin Montrö’yü esnetmek, delmek, nihayetinde ortadan kaldırmak yolundaki girişimlerine ve ülkemizi bekleyen tehlikelere karşı uzmanı oldukları bir konuda üzerilerine düşen sorumluluğu yerine getirmişlerdir.

AV. HÜSEYİN ÖZBEK

ESKİ TBB BAŞKAN YARDIMCISI