Soru: Eşimden 2021 yılında boşandım. 2019 yılında ölen SSK’li babamdan dolayı aylık talebinde bulundum ve tarafıma yetim aylığı bağlandı. Ancak hakkımda yapılan bir şikâyete istinaden SGK boşandığım eşimle yaşadığıma dair düzenlenen raporla yetim aylığımı kesti ve tarafıma büyük miktarda borç çıkardı. Halbuki ben eşimle birlikte yaşamıyorum ama iki çocuğumuz var eşim çocuklarımızı görmeye eve gelir. Yetim aylığımın yeniden bağlanması için ne yapmalıyım? Nejla A.

5510 sayılı yasanın 34. maddesinde kız çocuklarına ölen ana ve babalarından dolayı ölüm aylığı bağlanması için aranan şartlar belirlenmiş olup, bu koşullardan biri de kız çocuklarının bekâr, dul veya boşanmış olmasıdır.

Öte yandan yine yasanın 56. maddesinde, eşinden boşandığı halde, boşandığı eşiyle birlikte yaşadığı belirlenen eş ve kız çocuklarının bağlanmış olan aylıklarının kesileceğini ve bu kişilere yersiz ödenen aylıkların yasal faiziyle geri alınacağı hüküm altına alınmış.

Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) tarafından eş ve kız çocuklarının boşandıkları eşleriyle fiilen yaşadıklarına ilişkin tespit işlemi, ihbar veya şikâyet üzerine kurumun sosyal güvenlik denetmenlerince yapılmakta ve rapor düzenlenmekte. Haklarında bu şekilde tespit yapılan eş ve kız çocuklarının ölüm aylıkları kesilmekte ve taraflarına yapılan yersiz ödemelerin, bunların kasıtlı ve kusurlu davranışından kaynaklandığı kabul edilerek hatalı işlemin tespit tarihinden geriye doğru en fazla on yıllık sürede yapılan ödemeler, bu ödemelerin yapıldığı tarihlerden itibaren hesaplanacak olan yasal faizi ile birlikte tahsil edilmekte.

Kurumca, bunlar hakkında 4/5/2013 tarihine kadar ayrıca cumhuriyet savcılığına suç duyurusunda bulunulmakta idi. Ancak bu şekilde aylığı kesilenler hakkında suç duyurusunda bulunulmasına yönelik kurum işleminin yargıya taşınması sonucunda verilen kararlarda “suç unsurunun oluşmaması” nedeniyle söz konusu davalar kurum aleyhine sonuçlanmış. Bunun üzerine kurum, yaptığı yönetmelik değişikliği ile suç duyurusunda bulunma uygulamasına anılan tarih itibarıyla son vermiş olmakla birlikte, boşandığı eşiyle birlikte yaşamaya devam ettiği kurumca tespit edilenlerin aylıkların kesilmesi ve yersiz ödenmiş olan aylıkların tahsiline yönelik uygulamalara ise devam edilmekte.

Kurum sosyal güvenlik denetmenlerince, hak sahibi eş ve kız çocuklarının boşandığı eşleriyle fiilen birlikte yaşadıklarının tespiti yapılırken tarafların göstereceği tüm kanıtlar toplanmakta, bildirilen ve dinlenilmesi istenilen tanıkların ifadeleri alınmakta, davacı ile boşandığı eşinin yerleşim yerlerinin saptanmasına ilişkin olarak muhtarlıktan ilgili nüfus müdürlüklerinden sağlanan nüfus kayıt örnekleri ile yerleşim yeri ve diğer adres belgelerinden yararlanılmakta, adres değişiklik ve nakillerine ilişkin bilgiler araştırılmakta, özellikle adres hareketleri tarihleriyle birlikte istenmekte, ilgililerin su, elektrik, telefon aboneliklerinin hangi adreste kimin adına tesis edildiği saptanmakta, seçmen bilgi kayıtları kontrol edilmekte, tarafların varsa çalışmaları nedeniyle resmi/özel kurum ve kuruluşlara verilen belgelerde yer alan adresleri dikkate alınmakta, boşanan eşler İş Kanunu kapsamında yer almakta iseler adlarına ödeme yapılabilecek özel olarak açılan banka hesabı bulunup bulunmadığı belirlenmekte, boşanan eşlerin kayıtlı oldukları bölgeler yönünde kapsamlı Emniyet müdürlüğü/jandarma komutanlığı araştırması yapılmakta, anılan mahalle/köy muhtar ve azalarının tanık sıfatıyla bilgi ve görgülerine başvurulmakta ve toplanan tüm kanıt ve bilgilere göre değerlendirme yapılmakta.

Haklarında SGK sosyal güvenlik denetmenlerince; “boşandığı eşiyle fiilen birlikte yaşadığı” tespiti yapılan ve buna istinaden aylığı kesilen  eş veya kız çocuklarına yeniden ölüm aylığı; 

- Kendisinin üçüncü bir kişiyle evlenerek boşanması, 

- Birlikte yaşadığı tespit edilen eşinin ölmesi veya eşinin başka biri ile evlenmesi hallerinde,

yeniden bağlanmakta. Kurum sosyal güvenlik denetmenlerince haklarında tespit yapılan eş ve kız çocuklarının haklarında eksik araştırma yapıldığı ve birlikte yaşamadığı yönündeki talepleriyle birlikte yeniden somut bilgi ve belge sunmaları halinde, durumları yeniden incelenmekte ve sonucuna göre işlem yapılmakta.

Netice itibarıyla, 2008/Ekim ayından itibaren uygulama, boşandığı eşiyle fiilen birlikte yaşayanlar için bu şekilde yapılmakla birlikte ölen ana/babadan veya eşlerden ölüm aylığı almak için evlenmeyen ancak başkalarıyla birlikte yaşamaya devam edenler hatta çocuk sahibi olanlar için herhangi bir yaptırım bulunmamakta. Kız çocukları ölen ana veya babadan aylık almak için eşlerinden boşanıyor iseler zaten eşlerinden dolayı bütün haklarından vazgeçiyorlar demektir. Dolayısıyla, adil olmayan ve özel hayata fazlasıyla müdahale olan bu uygulamanın tümüyle kaldırılması gerekir.