Soru şu: Bir demokrasi, seçimle başa gelip devletin bağımsız kurumlarını takmayan, etki altına almaya çalışan, kuvvetler ayrılığını bir tehdit gibi algılayan liderlere karşı kendini nasıl savunabilir?
Başka türlü soralım: Seçilmiş olmak, demokrasinin temel taşı olan yargı bağımsızlığı ve devletin kurumsal işleyişini değiştirmek için yeterli sebep olabilir mi?
Demokrasi, seçim sonrası onay alan bir hükümet tarafından otokrasi yoluna sokulursa, vatandaşın bir bölümü de, diyelim yarısı, buna rıza gösterirse, demokrasiyi korumak mı, toplumun yarısının sesini dinlemek mi önemlidir?
Yok, sandığınız gibi değil. Ben aslında yukarıdaki soruları, Türkiye değil Donald Trump için soruyorum. ABD Başkanı, hafta başında Helsinki zirvesinde Vladimir Putin’in yanında yaptığı açıklamalarla, Rusya’yla dostluğunu, kendi devletinin kurumları ve devlet bütünlüğünün üzerinde tuttuğunu gösterdi. Trump, Rusya’nın ABD seçimlerine karışmadığını iddia etti. Oysa Rusya’nın Amerikan seçimlerine müdahale ettiği (ya da etmek için çaba gösterdiği) bizzat Amerikan kurumları tarafından kanıtlanmıştı. Bir anlamda kendi polisi ve istihbarat kurumlarıyla ters düştü.
Daha da ötesinde, Vladimir Putin’i, Avrupa ya da NATO gibi ABD’nin geleneksel müttefiklerinden daha değerli bulduğunu tüm dünyaya gösterdi. Aynı hafta içinde Putin’e kedicik, onlara kaplan kesildi.
Bu Trump’ın son vukuatıydı. Amerikan medyası, Trump’ın bu tavrını “vatan hainliği” ile eşdeğer tuttu. John McCain gibi siyasetçiler, “utanç verici” buldu. Cumhuriyetçi Parti bile “Bu kadar da olmaz” dedi. Trump’ın bu tavrının siyaseten ABD Başkanı’na ağır bir faturası olacağını düşünüyorum.
Şimdi diyeceksiniz ki, “Dur kardeşim, bunun demokrasiyle ne alakası var? Rusya’yı tutmak ya da Vladimir Putin’i sevmek, seçilmiş bir başkanın hakkı değil mi? Bunu yaptı diye Trump’ın demokrasiyi yok ettiğini ya da otoriter istikamette gittiğini savunmak, abartı değil mi?”
Şöyle anlatayım. Dünyada yeni bir mücadele zemini var ve demokratik dünya, artan bir şekilde kendisini demokrasi karşıtı otoriter ülkeler ligiyle çatışır halde buluyor. Bir taraf çoğulcu demokrasi, serbest ticaret, insan hakları diyor; diğer taraf ise “Asıl olan güçlü lider ve devlettir” diyor. Bir taraf çoğulcu demokrasinin dünyada norm olmasını, Rusya gibi ülkeler ise dünyanın demokrasi üzerinden değil “güçlü devletler” arasındaki al-ver hukuku üzerinden yeniden şekillenmesini istiyor.
Taban tabana zıt iki vizyon bu. Ve Trump bu kavganın yanlış tarafında. Trump, Batı cephesinde değil, Rusya’nın yanında.
Tabii ki ABD Başkanı Amerikan devlet yapısını otoriterleştirmiş değil. Orada kurumlar sapasağlam ayakta. ABD’de Kongre ve yargı, başkandan bağımsız hareket ediyor ve onun kararlarına karşı “denge ve denetleme” işlevi görüyor.
Ancak Trump, dünya düzeninde karşı tarafın argümanlarını benimsiyor. Her fırsatta ABD’nin İkinci Dünya Savaşı sonrası başını çektiği “liberal demokratik düzen” denilen sisteme karşıtlığını gösteriyor. Avrupa Birliği’nden nefret ediyor, Putin’i seviyor. ABD’nin en yakın dostu Kanada devlet başkanıyla kavga ediyor, tutup bütün Avrupa’nın yaka silktiği Macaristan Başbakanı Victor Orban’la ya da yargıyı zapturapt altına almaya çalışan Polonya ile yakınlaşıyor.
Dünyada “demokrasi” kavramının can çekiştiği ve tehdit altında olduğu bir dönemde, tercihini demokrasinin düşmanlarından yana koyuyor.
Bu, sürdürülemez bir durum. ABD, ya Trump’tan vazgeçecek ya da İkinci Dünya Savaşı sonrası kendi kuruduğu liberal demokratik düzenden. Ya Putin’in dediği gibi 19’uncu yüzyıl benzeri “büyük devletler arası rekabet” sistemine döneceğiz, ya da Avrupa Birliği, NATO gibi kurumları var eden Batı ittifakı ayakta kalacak.
Anlayacağınız, bu işten ya Trump, ya da Batı galip gelecek.
Arası yok.