Alyoşa, Filibe’ye Sovyet Kızıl Ordusu’yla 1946’nın eylül ayında geldi.

Alyoşa 11 metrelik bir Sovyet asker heykeli. 6 metre yükseklikte taş kaideye oturtuldu. II. Dünya Savaşı sonunda ülkenin ikinci büyük kentine Bulgaristan’ı Nazilerden kurtaran Sovyet askerini temsilen getirildi. Türkçe Filibe, Bulgarca Plovdiv denen kentten Sovyetler çekilirken orada bırakıldı.

Türk askerine Mehmetçik, Amerikana Johnny, İngilize Tommy dendiği gibi Rus askeri için genellikle Ivan ya da Alyoşa diye anonim hitap kullanılır.

Filibe’deki Kızıl Ordu günlerinde Ukraynalı er Alyoşa Skurlatov’un model yapıldığı, “kurtarıcı komünist asker” sloganıyla anılan bu hamasi heykelin adı Alyoşa.

Birçok kez gittiğim Sofya’dan sonra Filibe’ye uğrayıp dostum Sefer’in misafiri olarak kalınca Alyoşa’yla karşılaşacaktım.

Filibe-Edirne arası 150 kilometre. Büyük İskender’in babası Makedon Kralı II. Phillip, M.Ö. 342’de ele geçirdiği küçük bir Trakya kenti olan Enpovdia’ya “Phillipopolis” adını vermişti; bizim de Filibe deyişimiz oradan.

Filibe’nin yedi tepesinden en yükseği Bunarjik’te, Alyoşa 80 yıldır gözlerini uzaklara dikmiş bakıyor.

Filibeliler Alyoşa’yı benimsemiş. Onun için bestelenen bir milli marş var, 1989’a kadar çalındı, söylendi. Siyanit-mozaik kayadan oluşan Bunarjik tepesinde yaz kış şehre selam duran Alyoşa’yı oradan uzaklaştırma girişimleri de sürüyor.

Sovyet Paktı’ndan çıkıp NATO’ya ve AB’ye katılmış Bulgaristan’da artık istenmeyen kişidir (persona non grata) Alyoşa!

HALK DURDURDU

Kuyucuk Tepe adıyla bilinen Bunarjik’ten önce 1989’da kovuldu, Filibeliler heykel çevresinde insan çemberi kurup gitmesini engelledi.

10 yıl sonra Alyoşa’yı tekrar tepeden indirmek istediler, yine engellendi. Toplumsal hafızadan silinmesi isteniyordu.

Oysa başka türlü düşünenler de var: Alyoşa’yı Filibe’de isteyenler, “İnsana düşman, insanlık suçu işlemiş”, daha şiirsel söylersek Nâzım’ın “Onlara elleriniz dokunmuşsa eğer, yedi tas su dökün ellerinize, yırtarak bayramlık gömleğimi ben peşkir yaparım size” mısralarını hatırlatıp “Faşizme ait heykel olsaydı yerinden sökmekte en ufak tereddüt göstermezdik” diyorlar.

“Siyasal yapı değişince eski liderlerin ve rejimin heykel gibi kamusal sanat eserlerini ortadan kaldırmakla tarih değişmez” diye de ekliyorlar. Alyoşa’yı Putin’e, “Alın sizin olsun!” diye geri mi gönderecekler yoksa “Toplumsal hafızada yeri var, hatta Nazilerle işbirliği yapan pasifist Bulgar burjuvazisine tarihsel bir cevaptır” mı diyecekler. 1360’da I. Murat’ın emriyle Lala Şahin Paşa komutasındaki yeniçerinin ele geçirdiği Filibe, 1878’e kadar Osmanlı’da kaldı. Osmanlı’da heykel sanatı yok ama diyelim ki bir yeniçeri heykeli olsaydı Filibe’nin Türk mahallesi Nöbet-Nebet Tepe’de 500 yıl durduktan sonra yıkılsaydı, o koca tarih silinmiş mi olacaktı! Neyse bütün bunlar siyasi mevzulardı. Ev sahibime sordum, “İnsanlık suçu işlemiş kim varsa onların heykelleri hariç diğerleri korunmalı” benzeri bir şey söyledi. Heykelcikler, büstler de bir başka âlem. Sofya’dayken şehrin orta yerinde pazar günleri kurulan bit pazarını dolaştım; açık hava tezgâhlarında II. Dünya Savaşı dönemine ait pek çok andaç gördüm. 

NAZI KALINTILARI İŞPORTADA

Sovyet askeri nişanlarından süngülerine kadar yok yok. Nazilerin geride bıraktığı ne varsa onlar da işportada. Bronzdan yapılmış 40 santim boyunda bir Hitler heykeline rast geldim, otobüs durdurur gibi elini uzatmış “utanmadan” Nazi selamı veriyor. Bir kenarında yapım tarihi yazılı, 1942. Fiyatı 3 Leva, yaklaşık 60 TL, bedava.

Almak istedim, sonra kendime “N’apacaksın?” diye sordum. Birkaç büst koleksiyonum var, onlara mı ilave edecektim? Lenin-Marx, Bach-Beethoven büstü yanında Hitler; hiç olmadı!

“Kapı eşiğine koyarım, girip çıktıkça yüzüne tüh Allah senin müstahakını versin” der geçerim diye şakasını yaptım. Ancak faşizme ilişkin şakalar bile sevimsiz; heykeli almaktan vazgeçtim!

Satıcı arkamdan seslendi, 2 Leva’ya razıymış fakat ben Hitler’in kirli sarı renkteki heykeline dokundum diye ellerimi fena kirlenmiş hissediyordum, yedi tas su dökecek çeşme arandım.