Kapitalizmin geleceğini öngörmek, tartışmak iddialı bir konu. Ancak 2007 yılında belirgin şekilde başlayan ekonomik durgunluğun günümüzde de sürmesi, olayın döngüsel (konjonktürel) olmadığını ortaya koyduğu gibi kapitalizmin geleceğinin tartışılmasını da güncelleştiriyor.
Gerçi dünya ekonomisi 1929 büyük bunalımından sonra aynı şiddette kriz, durgunluk yaşamadı. Ancak günümüz koşulları, 1929’dan çok farklıdır. 1929’da altın para standardı tümüyle terk edilmiş değildi, altın ödeme aracıydı, merkez bankaları krizle mücadelede deneyim sahibi değildi, finansal pazarlar küreselleşmemişti, dış ticarette korumacılık yaygındı. Bu koşullarda ekonomik krizle mücadele zordu. Günümüzde koşullar tümüyle değişmiş krizle mücadeleyi kolaylaştırmıştır. Altın para standardının getirdiği kısıtlamalar günümüzde geçerli değildir. Merkez bankaları kısıtlama söz konusu olmadan kâğıt para basabilmektedirler. Artık paraların doğrudan ya da dolaylı biçimde altın karşılığı yoktur. 1971 yılında doların altına çevrilmesi penceresi de tamamen kapatılmıştır.
Günümüzde dış ticarette kısıtlamalar olmadığı gibi, finansal pazarlar da küreselleşmiş, sermaye hareketleri serbestleştirilmiş, kambiyo kontrolleri kaldırılmıştır. Bunun sonucu ABD’de federal rezerv, kısaca FED, Avro bölgesinde Avrupa Merkezi Bankası (ECB) dolaşıma para çıkarttığında adeta dünya için “seigniorage” hakkı kullanılmakta, basılan para dış ülkelerde mal alımında, borç vermede, yatırım yapmakta, tesis, taşınmaz mal, hisse senedi ediniminde kullanılabilmektedir.
Dolayısıyla FED ve ECB, herhangi bir kısıtlama gereği duymadan, enflasyon kaygısına da kapılmadan, bankalara kredi vererek devlet borçlanma senetlerini, hatta ABD’de olduğu gibi özel kesimin ipotekli borç senetlerini de satın alarak dolaşıma para çıkarmakta, reel faizi negatif düzeye kadar indirebilmektedirler. Dolar basma maliyeti kesin olarak bilinmemekle beraber 8-12 cent arasında hesaplanmaktadır. 8-12 cent maliyetle 100 USD alım gücü yaratılmaktadır. ABD’nin en kârlı ihracatı dolar basmaktır. FED’in kazancı, ortak bankalara yüzde 6.0 kâr payı dağıttıktan ve yedek akçe ayrıldıktan sonra tümüyle Hazine’ye transfer edilmektedir. Tüm bu olanaklara karşın hâlâ ekonomilerin durgunluktan çıkamaması, kapitalizmin geleceğinin tartışılmasına yol açmaktadır. Kapitalizmin, küreselleşmeye karşın uzun süreli bunalımlara yol açması, kurulu düzenin sürgit sürmeyeceği kanısını güçlendirmektedir. Ya kapitalizm daha yenilikçi, yaratıcı olarak kâr maksimizasyonu paradigması, sosyal kâr amacına dönüşecek, işletmeler sosyal sorumluluklar da yüklenecek, çevreye karşı daha duyarlı olacaklar, etik değerler yönetim ilkeleri arasında yer alacak ya da kapitalizm sonlanacaktır. Kapitalizm küreselleşme, sermaye hareketleri serbestisi, finansal pazarların bütünleşmesiyle son kozlarını da oynamıştır. Kapitalizm ya değişecek ya da sonlanacaktır.
Geçen ay ülkemize davetli olarak gelerek konferans veren Francis Fukuyama sosyalizmin yok olacağı, kapitalist düzenin egemen olacağı önbilisinde (kehanetinde) bulunarak tarihin sonunu görmüştü. Ancak XXI. yüzyılda gelişmeler farklı yönde oluyor. Tarihin sonunu görmek olanaksız ama kapitalizmin yapı değiştireceğini öngörmek de iddialı, ama gerçekçi gibi geliyor.