Çeşitli insan hakları örgütlerinin yaptıkları sıralamalara göre, dünyada en çok insan hakları ihlali yapan devletlerin anayasalarında ifade özgürlüğü şu şekilde düzenlenmiş:
Kuzey Kore anayasası madde 67: “Vatandaşların ifade, basın, toplantı ve gösteri yürüyüşü hakları teminat altındadır.
Devlet, demokratik siyasi partilerin ve sosyal örgütlerin özgürce faaliyet göstermesi için gerekli koşulları sağlar.”
Zimbabwe anayasası madde 61: “Herkesin ifade özgürlüğü vardır. Bu özgürlük, fikir ve diğer bilgileri edinme ve bunları iletme, sanat, bilimsel çalışma ve yaratıcılık ve akademik özgürlüğü kapsar. Herkes basın özgürlüğünden faydalanır, bu özgürlük gazetecilerin haber kaynaklarının mahremiyetinin korunmasını içerir.”
Beyaz Rusya anayasası madde 33: “Herkesin fikir ve inanç özgürlüğüyle bunların serbestçe ifadesi teminat altındadır. Kimse fikirlerini açıklamaya ya da reddetmeye zorlanamaz. Kitle iletişimi, devlet tekeline alınamaz.”
Suriye anayasası madde 42: “Bütün vatandaşların yazılı, sözlü ya da diğer yollarla görüşlerini özgür ve açık bir şekilde ifade etme hakkı vardır.”
Eritre anayasası madde 19: “Herkesin basın ve diğer medya özgürlüğünü de kapsayacak şekilde ifade özgürlüğü vardır.”
Afganistan anayasası madde 34: “İfade özgürlüğü nakzedilemez. Bütün Afganlar, sözlü, yazılı, görsel ya da başka yollarla, anayasaya uygun bir şekilde fikirlerini ifade etme hakkına sahiptir. Bütün Afganlar önceden devlet otoritelerinden izin almaksızın yayın yapma hakkına sahiptir.”
Somali anayasası madde 18: “Herkes, her yolla fikir sahibi olmak ve bunları ifade etmek ve iletmek hakkına sahiptir.
İfade özgürlüğü, elektronik ve web tabanlı medyada dahil olmak üzere medya özgürlüğünü kapsar.
Her birey, sanatsal yaratımlarını, bilgilerini ve araştırma sonucu edindiklerini serbestçe ifade edebilir.”
Çin anayasası madde 35: “Çin Halk Cumhuriyeti vatandaşları; ifade, basın, toplantı, örgütlenme ve gösteri yürüyüşü özgürlüklerine sahiptir.”
Daha birçok antidemokratik ülkeden örnek vermek mümkün. Memleketimizde anayasa tartışmaları hiç gündemden düşmüyor. Sanki anayasaya konulacak sihirli birkaç madde ile bütün dertler çözülecekmiş gibi bir yanılsama hâkim. Oysa görülüyor ki önemli olan anayasaya ne yazdığınızdan çok onu nasıl uyguladığınız. Bir ülkenin demokrasi sıralamasındaki yerini, anayasadan çok diğer mevzuat, siyasetçilerin insan haklarına saygısı ve hâkimlerin uluslararası insan hakları standartlarına uygun karar verip vermediği belirliyor.
İnsan hakları, özellikle ifade ve basın özgürlüğü, hakkında karar verecek hâkimlerin, kendilerini bir diktatörün talimatlarını uygulayan yukarıdaki ülkelerin hâkimleriyle aynı konuma koymaları, memleketi de yukarıdaki ülkelerle aynı klasmana sokmaları anlamına gelir.
Vatandaşların bu vaziyeti kabul etmeleri ise ancak haysiyetlerini ıskartaya çıkarmaları halinde mümkündür. Zira, insan haklarının amacı insan haysiyetini korumaktır.
Hâkimler, karar verirken bir haysiyet sınavından geçtiklerini unutmamalı.