Düzeltme: Pazar günkü  yazımda Kayıt Dışı Anılar adlı kitaptan söz etmiştim. Ama benim bağışlanmaz hatam yüzünden kitabın künyesi eksik kalmış: Kitabın koordinatörü emekli Büyükelçi Ender Arat ve yayıncısı Tarihçi Kitabevi’dir. Özür dilerim.

***

18 Mart Çanakkale Köprüsü’nün açılış törenini izleyen Cumhuriyet gazetesi muhabiri Sefa Uyar’ın konuyla ilgili haberinden “Ümmet Vurgusu” bölümünü aktarıyorum:

Diyanet, Atatürk’ü yok sayma politikasına bu yıl da devam etti. 18 Mart Çanakkale Zaferi ve Şehitleri Anma Günü’ne denk gelen hutbesinde Atatürk’e ve Cumhuriyet’e yer vermedi. 

Ulus yerine “ümmet” vurgusu yapılan “Çanakkale Zaferi: Bir milletin yeniden dirilişi” başlıklı hutbede, “Çanakkale, ‘Vurulup tertemiz alnından uzanmış yatıyor, Bir hilal uğruna, ya Rab, ne güneşler batıyor’ dizelerinin vücut bulmuş hali, Allah yolunda cihat ve şehadet ruhudur. Çanakkale, Anadolu’nun her evinden, Rumeli’nin her bölgesinden, İslam coğrafyasının her beldesinden imanı, gayesi ve duygusu bir olan müminlerin sıradağlar gibi omuz omuza vererek gösterdiği ümmet olma şuurudur” denildi. (Cumhuriyet,19 Mart 2022)

***

Diyanet İşleri Başkanı, Mehmet Âkif’in dizelerini yorumlarken “Allah yolunda cihat ve şehadet ruhudur” demekte. 18 Mart günü saygıyla anılan Çanakkale Savaşı, tam anlamıyla bir vatan savunmasıdır, “Allah Yolu”nda yapılan bir cihat değildir. Bir akademisyen olan Bay Ali Erbaş’ın bu tarihsel gerçeği çok iyi bilmesi gerekir.

Tarihin en kanlı savaşlarından biri olarak kayıtlara geçen Çanakkale Savaşı’nda bazı kaynaklarda 150 bin, bazılarında 300 bin Türk askerinin şehit olduğu bilgisi var. Peki, illerimizde durum nedir, en çok şehit hangi illerimizden verilmiştir?

Çanakkale Savaşı’nda yaşanan kayıplar, her iki taraf için de ürkütücü sayılara ulaşmış ancak savaşın bilançosunu tam olarak hesaplamak mümkün olmamıştır. 

Genelkurmay Başkanlığı’nın kayıtlarında, Türk tarafının zayiatının 8.5 aylık sürede 566 subay, 54 bin 141 er olmak üzere toplam 54 bin 707 şehit olduğu yer almakta. Düzce Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü Öğretim Üyesi Cumhuriyet Tarihi Uzmanı Yrd. Doç Dr. Celil Bozkurt ise 957 subay, 88 bin 839 er olmak üzere 89 bin 796 yaralı, kayıp, esir, hastanede ölen, hava değişimi alanlar ile birlikte bu sayının 181 bin 184’e ulaştığını ileri sürmekte.  

Çanakkale Boğaz Komutanlığı tarafından yayımlanan resmi bilgi ve belgelere göre düzenlenen tabloda ise cephede şehit olanların sayısı 589’u subay olmak üzere 57 bin. Çanakkale Savaşı’na Anadolu topraklarının yanı sıra Osmanlı Devleti’nin terk ettiği topraklardan da katılım oldu. Suriye ve Filistin’den 787, Lübnan ve Irak’tan 117, Kosova’dan 65, Yunanistan’dan 45, Makedonya’dan 31, Arnavutluk’tan 27, Bulgaristan’dan 21 kişinin şehit olduğu kayıtlarda geçiyor. (Kaynak: İnternet) 

İllere göre Çanakkale şehitleri sayısı (Kaynak: İnternet): 

Adana: 842, Adıyaman: 11, Afyon: 95, Aksaray: 285, Amasya: 32, Ankara: 1772, Antalya: 183, Artvin: 10, Aydın: 1746, Balıkesir: 2 bin 779, Bartın: 254, Bayburt: 21, Bilecik: 854, Bingöl: 8, Bitlis: 59, Bor: 1405, Burdur: 606, Bursa: 3 bin 737, Çanakkale: 1788, Çankırı: 972, Çorum: 1333, Denizli: 2 bin 195, Diyarbakır: 49, Edirne: 858, Elazığ: 159, Erzurum: 109, Eskişehir: 843, Gaziantep: 502, Giresun: 114, Gümüşhane: 39,  Hatay: 283, İçel (Mersin): 1218, Isparta: 55, İstanbul: 1648, İzmir: 1720; Kahramanmaraş: 213, Kars: 1, Kastamonu: 2 bin 425, Kayseri: 771, Kırıkkale: 232, Kırklareli: 366, Kırşehir: 448, Kocaeli: 583, Konya: 2 bin 683, Kütahya: 1487, Malatya: 141, Manisa: 2 bin 174, Mardin: 7, Muğla: 671, Muş: 7, Nevşehir 525, Niğde: 509, Ordu: 56, Rize: 71, Sakarya: 526, Samsun: 44, Siirt: 40, Sivas: 25, Tokat: 47, Trabzon: 155, Tunceli: 30, Urfa: 383, Uşak 818, Van: 36, Yozgat: 661, Zonguldak: 753.

***

Çanakkale Savaşı’nda, kuşkusuz, Osmanlı vatandaşı olan az sayıda Müslüman Arap da öldü. Ancak daha sonra devletleşen toprakların şeyhlerinin Birinci Dünya Savaşı sırasında  İngiliz ve Fransızlarla yaptığı işbirliği nasıl unutulabilir?

Diyanet İşleri, “İslam coğrafyasının her beldesinden imanı, gayesi ve duygusu bir olan müminlerin sıradağlar gibi omuz omuza vererek gösterdiği ümmet olma şuurudur” diyor. Yanlış!

Çanakkale şehitleri ümmet şuuruyla değil, vatan savunması bilinciyle savaştılar ve bazıları şehit oldu. Şehit olanlar arasında Müslüman olmayan askerler de vardı. Sağ kalanlar Kurtuluş Savaşı’na katıldılar ve adı Türkiye Cumhuriyeti olan ulus devleti kurdular.