Omurgalı hayvanlardan doğal olarak insanlara geçebilen hastalıklar zoonotik hastalık veya zoonoz olarak adlandırılmaktadır. Louis Pasteur tarafından kuduz aşısının başarı ile kullanıldığı 6 Temmuz 1885 tarihine atfen her yıl 6 Temmuz Dünya Zoonotik Hastalıklar Günü olarak anılıp kutlanmaktadır. 

2 MİLYAR VAKA

Hayvanlarla insanlar arasında 200’den fazla ortak hastalık mevcut olup bunların bir kısmı doğrudan temasla, bir kısmı hayvansal ürünler aracılığıyla bulaşabilmektedir. 

İnsanların bulaşıcı hastalıklarının yüzde 60’ı hayvanlardan veya hayvansal ürünlerden kaynaklanmaktadır. Dünya üzerinde her yıl 2 milyar vaka olduğu ve 2.7 milyon insanın zoonotik hastalıklardan öldüğü tahmin edilmektedir. Yeni çıkan bulaşıcı insan hastalıklarının (Ebola, HIV, Influenza, SARS, MERS ve COVID-19 dahil olmak üzere) en az yüzde 75’i hayvan kaynaklıdır. Her yıl görülen beş yeni insan hastalığının üç tanesi hayvan kökenlidir. Biyoterör amacı ile kullanılma potansiyeli olan mikropların yüzde 80’i zoonotik patojen, yani hayvan hastalığı etkenidir. Gıda kaynaklı hastalıkların yüzde 90’dan fazlası hayvansal gıdalarla ilişkilidir.

İHBARI MECBUR KILINANLAR

Zoonotik hastalıkların ortaya çıkmasında başlıca sosyoekonomik ve çevresel etkiler, küreselleşme ve iklimsel değişikliklerin rolü büyüktür. Ayrıca, yeme alışkanlıklarındaki değişiklikler, nüfus artışı ve risk altındaki nüfusun giderek artması, zoonotik hastalıkların artmasına katkıda bulunmaktadır. Türkiye’de Sağlık Bakanlığı’nın tehlikeli görüp ihbarını mecbur kıldığı 50 hastalıktan 26’sı hayvanlardan insanlara bulaşan hastalıklardır. 

‘TEK SAĞLIK’ KAVRAMI

Halen Türkiye’de en çok rastlanan zoonotik hastalıklar olarak bruselloz (Malta humması), şarbon, salmonelloz, tüberküloz, Kırım Kongo kanamalı ateşi, toksoplazma, kist hidatit ile kuduz hastalığı sayılabilir.

Türkiye Sağlık Politikaları Enstitüsü (TÜSPE) tarafından 2020 yılında yapılan bir yayında 2016-2018 yılları arasında yalnızca brusellozdan meydana gelen insan ve hayvanlarla ilgili giderlerin tutarı yaklaşık 710 milyon TL’dir. COVID-19 pandemisi bu tabloyu daha fazla ağırlaştırmıştır. Dünyada, zoonotik hastalıkların yükselişi DSÖ, FAO, OIE ve UNEP gibi uluslararası kuruluşların koordinasyonu kapsamında “tek sağlık” kavramının gündeme gelmesini ve sağlık sisteminin yeniden yapılandırılmasını sağlamıştır.Tek sağlık yaklaşımı yerel, ulusal ve evrensel anlamda insanların, hayvanların ve çevrenin tam sağlığa ulaştırılması için farklı disiplinlerin birlikte çalışması ve işbirliğini ifade eder. Bu sistemde zoonotik hastalıklara karşı hekim ve veteriner hekimin merkezde olacak şekilde konu ile ilgili meslek gruplarının işbirliği düzenlenmektedir.

Gelişmiş ülkelerde olduğu gibi sağlık sisteminin ayrılmaz bir parçası olan veteriner hekimliğin, Türkiye’de de sağlık sistemi içerisinde hak ettiği yerde olması çok önemlidir.

PROF. DR. HAKAN YARDIMCI

ANKARA ÜNİVERSİTESİ VETERİNER FAKÜLTESİ MİKROBİYOLOJİ ANABİLİM DALI BAŞKANI -

VETERİNER HEKİMLER DERNEĞİ ÜYESİ