Dış borçların ödenmesini bir süreliğine erteleyelim. Böylece 12 Eylül darbesi ile dayatılan, 40 yıldır tekrar edilen ezberi bozalım. Siyasi birliğimizi bozabilecek tavizlerden uzak duralım. Fahiş faizli dış borçla geleceğimizi ipotek etmeyelim.

Gelin en iyimser senaryoyu yazalım. Diyelim ki: 1. Türkiye ve ABD arasındaki siyasi kavgaya makul ve adil çözüm bulundu ve 2. Açıklanan kriz reçetesi sonuç verdi, kur ve faizde dalga boyu azaldı, piyasa yatıştı.
Rahat bir nefes alıp arkamıza yaslanacağız. Yeniden açılan döviz musluklarına rağmen dış borcumuzun nasıl olup da artmaya devam ettiğine akıl erdirmeye çalışacağız. Yerel seçimler bahanesiyle bütçede tasarrufun mümkün olmadığını göreceğiz.
Çok değil daha birkaç ay öncesine kadar telaffuz etmeye bile çekindiğimiz rakamlara ulaşmış olsa da... Geçici istikrara kavuşan kur ve faizi oynatır korkusuyla krizi sanki hiç yaşanmamış gibi unutup gideceğiz. Bir sonraki mukadder krize kadar! O zaman içinde siyasi iktidar herkese parmak sallayacak, suçlayacak... Liberal kanaat önderleri, “yol kazası” saydıkları bu krizi fırsat bilerek direksiyonu istedikleri yöne çevirme becerisine sahip oldukları vehmine yine ve nafile yere kapılacak... Kısacası hayatımız olağan ve sıradan saçmalık dozunda devam edecek.
Peki, başka bir yolu yok mu? Bence var... Ama önerim o kadar radikal ki... Önce “nelerin yapılmaması gerektiğini” neden ve nasılı ile kayda geçirmek isterim.

Neden borçluyuz?
Asıl ve can alıcı soru budur. Size yöneltsem, eminim cevabınız basit ve somut olur. “Ev/taşıt kredisi kullandım” dersiniz. Kredi kartı dökümünü gösterirsiniz. Yani rakamla, belgeyle konuşursunuz.
İşte bu sebeple, “Türkiye neden bu kadar borçlu?” sorusunu da aynı şeffaf yöntemle tartışmalıyız. Geliri-gideri ve borcu... AKP’nin 16 yıllık bilançosunu çıkartmalıyız. Önce döviz dengesine göz atalım. Türkiye’nin dış kalem gelirlerinde en büyük pay ihracata ait. AKP’nin 16 yılında Türkiye toplam 1.7 trilyon Amerikan Doları ihracat geliri sağladı. Yine aynı 16 yılda toplam 2.7 trilyon Amerikan Doları ithalat gerçekleşti. Yani AKP’li yılların toplam dış ticaret açığı 1 trilyon Amerikan Doları. (Kaynak: İbrahim Kahveci, Karar Gazetesi)
Rakamları yuvarlayarak devam edelim. AKP’nin 16 yılında döviz kazandıran diğer 2 önemli kalemi de sayalım. Yabancı yatırımcılardan 200 milyar Amerikan doları, turizmden 300 milyar Amerikan doları kaynak sağlandı. Böylece 1 trilyonluk dış açığın yarısı kapandı. Ya kalan yarısı, yani 500 milyar Amerikan Dolarlık bölümü... O rakam Türkiye’nin dış borç hanesine yazıldı. AKP iktidara geldiğinde 120 milyar Amerikan Doları tutarındaki dış borç 16 yılda 4 katına çıkarak 470 milyar Amerikan Doları oldu.

Borcun teminatı ortaklıktır
Bankadan alınan ev veya taşıt kredisinin teminatı bellidir: Satın alınan konut veya araba. Devletler borçlanırken farklı teminat aranır. Örneğin, Türkiye yıllarca dış politika tercihlerini “teminat” olarak kullandı. NATO üyeliğine ilaveten Büyük Ortadoğu Projesi ve Medeniyetler İttifakı Eşbaşkanlığı rolüne soyunması Türkiye’nin kozlarıydı. Taraf oldu ve borçlandı.
Yani bugünkü resmi sloganların aksine, gayri milli ve yabancı projelerde sorumluluk üstlenmek epeyce para etti. Ama sonra, 2013’te Türkiye ve ABD arasında beliren Esad çatlağı kapanmadı. Aksine derinleşerek uçuruma dönüştü. Öyle ki ABD, Suriye’de PKK’yi ortak seçti. Türkiye de cevaben Rusya ve İran’la yakınlaştı. Herkesin, hatta normal yurdum insanının bile kafası karıştı haliyle...
Üstelik, yetmezmiş gibi dahası da vardı: ABD’de milyonları evsiz, işsiz bırakan 2008 ekonomik krizinin faturası liberal politikalara, eski model liderlere kesildi. ABD’de Trump, Rusya’da Putin, Macaristan’da Orban türü despotlar dünyanın başına bela oldu. Avrupa Birliği ise önce Yunanistan derdiyle uğraştı. Ardından İspanya, Portekiz ve İtalya ekonomileri “Latin Avrupa” benzetmesini hak edecek ölçüde zorlandı. Avrupa daha İngiltere’nin ayrılmasını sindiremeden, mülteci sorununa tepkiyle yükselen aşırı sağ akımlarla yüzleşmek zorunda kaldı.
Türkiye açısından iç açıcı olmayan bir dış gelişme de “Arap Baharı” sürecinde yaşandı. Bu isyandan demokratik/laik yönetim çıkmayacağı anlaşıldı. Demokratik ve Batı ile barışık “siyasi İslam” projesi de rafa kalktı. Bu ülkeyi yönetenler, rüzgâr tersine dönerken, bol ve ucuz döviz günleri sona ererken, sanki inat ederek tercihlerini üretim yerine tüketimden yana kullandı. Borçla yaratılan ithal tüketim ve “kum-çakıl” (inşaat) ekonomisinin “rekor” ilan edilen büyüme rakamları kimseye inandırıcı gelmedi.

Dört adımda krize davetiye
Dünyadaki yeni siyaset düzeninin sonucu dört yeni eğilim de Türkiye’yi zorlamaya başladı:
Faiz artışı süreci: ABD ekonomisi hızla toparlanırken, faizler de yükseldi. Gelişmekte olan ülkelere park etmiş fonlar geri dönmeye başladı. Türkiye’ye benzer ekonomilerde faiz artışı ile fon kaçışı önlenmeye çalışıldı. Ne var ki, Türkiye tam aksi yönde sinyal verdi. Faizi düşürmekten söz etti. Neticede hem faizi yükseltmek zorunda kaldı hem de itibar kaybetti.
Çifte açık alarmı: Türk ekonomisi yıllarca dış açık verdi ama aynı dönemde bütçeyi sıkı tuttu. Ama 2017’de dış kaynak girişi yavaşlayınca bütçe muslukları açıldı. Kredi Garanti Fonu, emekliye iki ikramiye gibi önceden bütçelenmemiş harcamalar iç açığı tarihi rekora taşıdı. Böylece AKP, “çifte açık” dönemini başlattı.
Bankaların işi zor: Türk bankacılık sisteminde TL mevduatların ortalama vadesi 1 aydır. Bu sebeple her faiz artışı bu kısa sürede maliyete yansır. Buna karşılık daha uzun vadeye yayılan kredilerde fiyatlama ancak gecikmeli yapılabilir. Bu açmazın yanı sıra yükselen kur ve enflasyon kredi müşterilerini zorlar. İstanbul Borsası’nda Trump krizinden aylar önce başlayan banka hisselerine dönük satış furyasının bir sebebi de budur.
İtibarımız “çöp” oldu: Halk arasında “Sıfırcı Hoca” olarak anılan yabancı kredi derecelendirme kuruluşlarının geçer notu, “yatırım yapılabilir ülke” seviyesidir. Türkiye bu nota 5 yıl önce hak kazandı ama koruyamadı. Peş peşe not indirimleri ile “yatırım” seviyesinin çok altına düştü, “çöp” tabir edilen düzeye yaklaştı.

Dibi delik havuz dolmaz
Dış gelişmeler, ekonomik kara delikler... Hepsi ve tamamı “ne yapılmaması” konusunda yol işareti gibiydi. Ama hiçbir uyarıya kulak asılmadı. Bugün gelinen noktada basılacak mayın sayısı iki oldu.
Dış borç soygunu: Artık para musluklarından çok havuza dikkat etmek gerek. Çünkü havuz ağır hasar aldı, hatta dibi delindi diyebiliriz. En basit anlatımıyla, Türk ekonomisinde 2019 resmi büyüme hedefi yüzde 3-4. Peki, Türkiye bu faizle dış borç bulabilir mi? Tabii ki hayır! İki kat faize bile zor borçlanır. Demek ki, alınacak her yeni borç, para havuzuna kattığından fazlasını götürecek. Dış borç soygunu ile refaha kavuşmak ne mümkün? Tam aksine fakirleşeceğiz. Maaş ve ücretler düşecek. Evlerimiz, şirketlerimiz, bankalarımız, otellerimiz ucuzlayacak, yabancıya satılacak.
Siyasi baskıya açığız: Dünyadaki lider kalitesindeki hızlı irtifa kaybı belli. Üstelik sadece Trump’tan söz etmiyorum. Yeni kankamız Putin’in daha üç yıl önce uçak krizinde Türkiye’ye nasıl saydırdığını unutmak kolay mı?
Tamamen iç kamuoyunu tatmine endeksli, seçim odaklı, popülist dil ustası bu yeni lider profilinin diplomasiyle işi yok. En küstah talepler uluorta masaya geliyor. Yani demem o ki, 2001 krizinde IMF kredisi için Telekom satışını şart koşan, itiraz eden MHP’li bakanı istifaya zorlayanları bugün mumla arayacak hale düşebiliriz... Malum önümüzde Suriye-İran’ın kaderini belirleyecek ve Türkiye’de etnik/mezhepsel fay hatlarını kırabilecek şiddette geçmesi çok muhtemel müzakere maratonu var.

En iyisi borç ertelemesi
Birileri zoru görünce çıktı, “Hepimiz aynı gemideyiz” dedi. İyi de bizleri o gemide tayfa veya yolcu yapmama iradesini nasıl unutalım? Mürettebat ve yolcunun yarısının kaptanın ehliyetine açık itirazını görmezden mi gelelim?
Daha açık sorayım: Meçhule giden bu gemide kaderimize rıza mı gösterelim? Yoksa bu rotaya muhalefeti yükseltip, gemiyi batmaktan kurtaracak çözüme mi yol alalım? Eğer muhalefet ağır sorumluluktur diyorsak... Dört duvar, demir kapı, kör pencere koşullarında düşündüğüm bir önerim var. Gelin dış borçların ödenmesini bir süreliğine erteleyelim.
Böylece 12 Eylül darbesi ile dayatılan, 40 yıldır tekrar edilen ezberi bozalım. Siyasi birliğimizi bozabilecek tavizlerden uzak duralım. Fahiş faizli dış borçla geleceğimizi ipotek etmeyelim.
Borç ertelemesi ile nefeslenip... üretim, istihdam odaklı ekonomiyi hatırlayalım. Demokrasi, eşitlik, adalet temelinde siyaseti yeniden inşa edelim.
Bu ülkede yaşayan her beş kişiden birisinin 14 yaşından küçük olduğunu unutmayalım. Bu çocuklara baskı rejimi ve fakirlik dışında bir seçeneği miras bırakmak iktidarıyla muhalefetiyle hepimizin boynunun borcudur.

ENİS BERBEROĞLU
Tutuklu
CHP Milletvekili