YAZAR:Robbie Whelan
Wall Street Journal
Çeviren: M. Birol Güger

Doğu Asya kıyılarından Kuzey ve Güney Amerika sahillerine dek uzanan Pasifik Ateş Çemberi adlı büyük sismik deprem kuşağında yer alan Meksika, tarihi boyunca yıkıcı depremlere sahne oldu. Eylül 2017’de gerçekleşen 7.1 büyüklüğündeki depremin ardından ülkedeki “erken deprem uyarı” sistemleri arasında büyük bir rekabet başladı. Wall Street Journal’dan Robbie Whelan, bu rekabetin sonucu olarak fiyatları giderek daha makul hale gelen “akıllı deprem uygulamaları”nı yazdı.

Meksika’nın başkenti Meksiko’da gerçekleşen, 200’den fazla insanın canına mal olan ve binlerce binanın da zarar görmesine yol açan yıkıcı depremin üzerinden iki yıl geçti. Bugün kent yönetimi ve kent sakinlerini, yaklaşan depremler hakkında bilgilendiren erken uyarı sistemlerini yöneten şirketler arasında büyük bir tartışma sürüyor.
Kent yönetimi geçen ay, erken deprem uyarıları gönderme yetkisi olan tek kuruluşun, Meksika merkezli bir kâr amacı gütmeyen kuruluş olan Sismik Enstrümantasyon ve Kayıt Merkezi olduğuna ilişkin bir kararname yayınladı.

Hızlı ve güvenilir
Sistem, Meksikalılara batı kıyılarından gelen çoğu güçlü depremlerden bir dakika önce uyarı veriyor ve Meksikalılar tarafından yaygın olarak güvenilir ve hızlı olarak kabul ediliyor. Ancak, aynı konuda iki farklı teknik girişim olan Grillo ve SkyAlert uygulamaları ise söz konusu erken uyarıları geliştirmek için büyük çaba harcıyor.
Daha çok Pasifik kıyılarına yerleştirilen Cires 96 sensörleri, depremlere ait sismik dalgaları tespit ederek bunları radyo frekansları yoluyla iletmekte. Şayet deprem zarar verecek kadar güçlü ise, uyarılar TV, radyo, telefon direklerine monte edilmiş yaklaşık 12 bin hoparlör ve devlet okullarındaki yaklaşık 20 bin radyo hoparlöründen, önceden kaydedilmiş mesajı yayımlamakta.

Sosyal medya ile uyumlu
Grillo ve SkyAlert, kablosuz internet ağları üzerinden uyarıları daha hızlı ileterek ve sismik verileri de bulut bilişim yoluyla işleyerek daha dijital bir yaklaşıma öncülük ediyor. Bu yolla, akıllı telefon uygulamaları, Twitter ve ev içi alarm sistemlerini de içeren medya araçları daha geniş bir kapsama alanı sunuyor.
ABD’deki risk sermayesi fonlarının ve büyük araştırma üniversitelerinin desteğine sahip olan her iki şirket de esasen cep telefonları için geliştirilen teknolojiyi kullanarak kendi sensör ağlarını kurmuş vaziyette. SkyAlert, birinci sınıf akıllı telefon uygulamaları ve alarm cihazları satarak kâr elde etmeyi amaçlarken, Grillo’nun işletme modeli de semtlerdeki sigorta şirketlerine ve depreme karşı savunmasız binalara veri satmaya dayanıyor.
Alejandro Cantu adında bir telekomünikasyon mühendisi tarafından kurulan ve deprem uyarılarını, çağrı cihazlarının kullandığı teknolojiyi kullanarak Cires’ten aktaran SkyAlert, 2013 yılında kendi sistemini kurdu. Sonrasında da bir Twitter hesabı ve uygulaması yarattı.

Sensörler Japonya’dan
SkyAlert, 2016’da Cires’ten elde ettiği sinyalin verilerini kullanmayı bırakarak Japonya’dan ithal ettiği sensörleri devreye soktu. Şirket ayrıca, fabrikalar veya apartman blokları gibi daha büyük binalar da kullanılmak üzere Epicenter adında bir cihaz üretiyor. Bu cihazın yıllık maliyeti yaklaşık 2 bin dolar. Cantu, erken uyarı sisteminin mükemmel olmadığını ancak rekabetin uyarı sistemlerini iyileştirmeye zorladığını söylüyor.
Japonya ve Tayvan da benzer sistemler kullanmalarına rağmen, Meksika’nın kamusal erken deprem uyarı sistemi dünyanın en eskisidir. 1985 depreminin Meksiko’yu harap etmesinden kısa bir süre sonra 1991’de kullanılmaya başlandı ve 1990’ların ortalarında radyo ve TV yoluyla halka uyarılar vermeye başladı.

18 bin hoparlörden yayın
Meksika, 2012 yılında devlet okullarına erken uyarı cihazları yerleştirdi ve tüm halka yayın yapan ulusal hoparlör sistemini devreye soktu. Önümüzdeki yaz sonuna kadar hoparlör sayısının 18 bine çıkması bekleniyor.
2014 yılında Grillo’yu kuran Kolombiyalı mimar Andrés Meira’ya göre, özel şirketler çok daha ucuza benzer sistemler sunabilir. Meira, Çin’de tasarlanıp üretilen yaklaşık 50 sensörden oluşan bir ağ işletiyor; Twitter ve kendi özel uygulaması aracılığıyla da erken deprem uyarılarını insanlara ulaştırıyor.
Bu arada Grillo, yalnızca 50 dolara mal olan küçük bir ev içi erken deprem uyarı cihazını raflara çıkarmaya hazırlanıyor. Şirket, Harvard Üniversitesi’ndeki sismologlarla ortaklaşa gerçekleştireceği bir proje ile Meksiko’ya 250 sensör daha yerleştirerek gelecek yıl boyunca kapsamını genişletmeyi hedefliyor.

Yoksul ülkeler için umut
Çoğu akıllı telefon, hareketleri algılayan ivmeölçer adında bir cihaz içeriyor. Akıllı telefonların bolluğu erken uyarı sistemlerinin fiyatlarında da düşüşlere yol açıyor. Bu durumda içinde bir ivmeölçer olan sismik bir sensörün fiyatı yaklaşık 100 dolara kadar düşebiliyor. Diego Melgar’a göre bu durum, 2015 depreminin 2 binden fazla kişiyi öldürdüğü Nepal gibi sarsıntılara açık olan fakir ülkeler için harika bir haber.
Kaliforniya’da halka açık bir erken uyarı sistemi olan ShakeAlert’i işleten Melgar’a göre, daha fazla şirket veya kurumun erken uyarı verileri paylaşması, depremleri daha iyi tespit etme ve dolayısıyla can ve mal kayıplarının önüne geçmeyi sağlayabilir.