Tarihi dokusuna özenli metropollerin başında gelen Paris’in efsanevi kahramanları

Neredeyse “metropoliten” ölçekteki tüm tarihi kent dokusunu “yaşatarak koruma”nın gururunu taşıyan Paris, bu başarısını neye borçludur?
Kuşkusuz Fransızların kültürel mirasa olan bağlılıklarına, kent kimliğine verdikleri değere ve ödünsüz koruma yasalarına… o kadar ki “Mimarlık Yasası”nın daha ilk maddesinde “Mimarlık, bulunulan çevreye uyumlu katılımdır” deniyor ve önemi bakın nasıl vurgulanıyor; “çevreye uyumlu katılan mimarlık kamu yararınadır.”
Günümüzde bırakın ayrıcalıklı özel rant yapılarını, yeni kamu yapılarının bile “çevreye uyumsuz katılım”ının doruktaki örnekleri sergilenen ülkemizde böylesi bir duyarlılığa acaba ne zaman kavuşacağız?
Siz düşüne durun, geçenlerde Burhaniye-Ören’de faaliyet gösteren “Ören Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezi”nden dostumuz Cengiz Can’dan gelen bir bilgi notu karşısında ne diyeceğimi bilemedim, teşekkür ederek sizlerle paylaşmaya karar verdim.

‘Gizli’ koruma

Paris’te hayranlık duyulan “tarihsel çevre koruması”nın “nasıl”ları arasına “toplumsal duyarlılık” ve “yasal kurallar”la birlikte, bence “efsane”leşmiş “koruma militanları”nı da eklemek gerekiyor. Böylesi bir başarıya rağmen yine de kentin kültürel mirasına saygısızlık örneği denebilecek “kimi ihmaller”i “kimseye belli etmeden!” gidermek üzere kolları sıvayan bir avuç gönüllü, “korun(a)mayan” tarihsel değerleri yaşatmak için inanılmaz bir serüvene imza atıyor.

Nasıl mı?

“Paris’in Kültürel Varlıklarını Koruma Timi: Urban eXperiment” başlıklı makaleden derlendiğine göre yaklaşık otuz yıl önce bir grup Parisli genç, kentin yeraltı tünellerinden Ulaştırma Bakanlığı binasının bodrum katına girerek yeraltı ağlarının haritasını çalarlar! Bu, ne sıradan bir soygun ne de bir casusluk operasyonudur; -daha sonra- “Urban eXperiment” (UX) olarak adlandırılacak gizli bir oluşumun kuruluş anıdır.
Grup şimdiye dek Paris’in çeşitli bölgelerinde on beş restorasyonu tam bir gizlilik içinde gerçekleştirmiş. Eylemleri olanaklı kılan ise kentin yeraltı ulaşım ağı bilgilerini, yüzlerce km’lik haberleşme, elektrik ağı, su kanalları, kanalizasyonlar, yeraltı mezarları, metro ağı ve eski taşocaklarının yerlerini ele geçirmiş olmaları... Tünelleri kullanarak restorasyon alanlarına ulaşıyorlar; örneğin Pantheon’daki 19. yy’dan kalma “bozuk” saatin mekanizmasını sökerek yeraltında kurdukları atölyede onarıp yerine koyuyorlar… Hükümet bu “yasadışı!” onarıma dava açtığında ise savcı “aptalca” deyince dava düşüyor… Hükümet binalarının kullanılmayan bodrum katlarında “korsan” film gösterimleri bile düzenliyorlar.
Aralarında mimarlar, sanatçılar, feminist gruplar, bilgisayar korsanları ve pek çok farklı meslek ve sınıftan insanlar bulunan UX, tüm eylem ve koruma çabalarını tutuklanma riskini göze alarak gerçekleştiriyor. Ama üyelerinin terörist olmak bir yana, ne bir asi, ne bir bozguncu, ne bir gerilla olduklarını belirten grup sözcülerinden Kunstmann şunları söylüyor: “Evinde bitkin var mı; onları her gün neden sularsın? Çünkü sulamazsan kuruyup gider. İşte biz de bu unutulmuş kültürel ikonların aynı ilgiye gereksinimleri olduğunu düşünüyoruz.”
Paris’in koruma timi hakkındaki ayrıntılı bilgiye, www.wired.com/magazine/2012/01/ff_ux/ adresinden ulaşılabiliyor.