Onca akıl almaz engellemeye rağmen pazartesi (29 Ekim) günü Cumhuriyetimizin 89’uncu yılını coşkuyla kutlayan Karslılar, salı günü de kentin kurtuluşunun 92’nci yılı bayramını yaptılar...

Doğu Cephesi Komutanı Kazım Karabekir Paşa, ilk TBMM’nin kararıyla 29 Eylül 1920’de Ermeni Taşnakların işgalindeki Sarıkamış’ı kurtarmıştı; 30 Ekim’de de Kars’a girilerek Arpaçay’a kadar ilerlendi...

Türk ordusunu durduramayan Ermenistan’la 3 Aralık 1920’de imzalanan ve Arpaçay’ın sınır ilan edildiği “Gümrü Antlaşması”, TBMM Hükümeti’nin ilk “uluslararası resmi zaferi”ydi; ama tarih kitaplarımızda nedense önem verilmez...

Tıpkı Türkiye Cumhuriyeti’nden 4 yıl önce Kars’ta kurulan “Cenubi Garbi (Güneybatı) Kafkas Cumhuriyeti”nden de bahsedilmediği gibi..

İlk Cumhuriyet

Mustafa Kemal Paşa’nın 19 Mayıs 1919’da Samsun’a çıkmasından 4 ay önceydi... 1. Dünya Savaşı’nın ardından Osmanlı’nın Güney Kafkasya’yı Ermenilere terk ettiği “Mondros Mütarekesi”yle (30 Ekim 1918) ülkemiz emperyalistlerce paylaşılmıştı.

Kars’ta 5 Kasım 1918’de “direniş” için toplanan “Milli İslam Şûrası” önce aynı adlı hükümete dönüştü; 17 Ocak 1919’da da Cihangirzade İbrahim Bey başkanlığında, 60 üyeli meclisi bulunan Cenubi Garbi Kafkas Cumhuriyeti kuruldu.

Artvin, Ardahan, Batum, Gümrü, Sarıkamış, Nahcivan ve Ordubad’ı kapsayan cumhuriyeti, 13 Nisan 1919’da Kars’ı işgal eden İngilizler kapattılar; aralarında bir Rum ve bir Rus’un bulunduğu 12 bakanını Malta’ya sürdüler. Ermenilere devredilen Kars’a ise 30 Ekim 1920’de Karabekir’in komutanı Deli Halit Paşa (Halit Karsıalan) girmişti.

Cihangirzade İbrahim (Aydın) Bey, sürgünden dönünce 1921-1927 yıllarında Kars’ın belediye başkanlığını yaptı; 1948’de de hayata veda etti… Şimdiki ‘Anıt Mezarı’nı önceki Belediye Başkanı Naif Alibeyoğlu yaptırmış, aynı dönemde kent konseyi binası salonuna da adı verilmiştir.

İlk sivil \tanayasa

Cenubi Garbi Kafkas Hükümeti’nin Anadolu’ya ilk kez “Türkiye” denilen 18 maddelik anayasası laik ve demokratik bir yönetimi benimsemişti. Cinsiyet ayrımı yapmadan seçme hakkını 18, seçilme hakkını 25 yaş olarak belirleyen anayasada, resmi dil için de “Türkçe” denilerek bakın nasıl hükümler yer alıyordu:

“İtilaf devletleri, Doğu Türkiye illerini alıp başka bir millete vermek isterse Cumhuriyetimiz Türkiye’den ayrılmamayı kesin olarak kabul etmiştir.” (Md.11)

“Demokrasi esaslarına riayet edilerek seçimler tarafsız ve tesirsiz olacak, Türk’ün şan ve şerefine yaraşacak bir şekilde yapılmasına azami surette dikkat edilecektir.” (Md.14)

İşte bu hükümetin önderleri, ilerleyen yıllarda önce Kuvayı Milliye hareketine; ulusal zaferin ardından da Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşuna destek verdiler... Işıklar içinde yattıklarından eminim.

(Tarihçi Erkan Karagöz, Kars Cumhuriyeti’ni 1 Kasım Perşembe gecesi 22.00’de Ulusal Kanal’daki İmar Dosyası’nda anlatacak.)