Atatürk’ün, “Vatandaşa kucak açmasıyla ülkemizde sosyal devrim yapıldı” sözleriyle anlattığı Halkevleri, şehirlerde, köylerde binlerce kişiye ulaştı. Cumhuriyeti anlatıldı, okuma yazma ve kültür sanat alanında örnek alınacak çalışmalar yapıldı.

Aydınlanma devriminin şehirlerden köylere kadar yurt çapında anlatılması, benimsenmesi amacıyla açılan Halkevleri, halkın sosyal ve kültürel bir evrim geçirmesinin yolunu açmıştır. Türk Ocakları’nın işlevini tamamladığına inanan Atatürk, bunun yerine kurulacak kurumun nasıl olması gerektiğine uzun süre kafa yormuş ve Avrupa’ya gönderilen öğrencilere, bulundukları ülkelerde halkın eğitimi ve kültür-sanat faaliyetleri konusunda hizmet veren kurumların incelenmesi talimatını vermişti.

Yapılan incelemeler sonucunda farklı ülkelerde bu amaçla faaliyet gösteren 1586 kültür derneği saptanmıştı. Bu araştırmalar sonucunda Cumhuriyet Halk Fırkası bünyesinde açılan Halkevleri, Cumhuriyet Devrimlerinin benimsenmesine katkıda bulunurken halkın eğitimi ile birlikte kültür-sanat alanında gösterdiği faaliyetlerle de birer kültür merkezleri olmuştur.

AFET İNAN ANLATIYOR...

Her Halkevi binası gerektiğinde sinema ve gösteri yapılabilen bir tiyatro salonu, bir kütüphane, spor salonu ve müzik, tiyatro, okuma yazma, mesleki becerilerin öğretildiği kurs odalarının bulunduğu bir kültür merkezi şeklinde inşa edilmişti.

Halkevleri şehirlerin genellikle merkezinde kurulmuş ve öne şehir meydanı olarak düzenlenmişti. Birçok kent meydanı bu sayede oluşmuştu.

Şehirlerdeki Halkevleri ile köylerde kurulan Halk Odaları’nda okuma yazma seferberliği başlatılarak yurt çapında okuryazarlık oranı hızla artırılmış, Latin alfabesinin yaygınlaşması sağlanmış, yurttaşlık bilinci aşılanmış ve kültür sanat çalışmaları ile hem bireylerin sosyalleşmesi ve yetenekli gençlerin keşfedilmesi hem de bu yeteneklerin ihtiyacı olan eğitimi almalarına olanak tanınmıştır.

Afet İnan Halkevleri’nin işlevinri şu sözlerle dile getirmiştir:

“Halkevleri, her çeşit kültür hareketlerinin toplandığı, kentinden köyüne kadar örgütlenebilen merkezler açılmıştır. Kütüphanesinden tiyatrosuna ve sporuna kadar her çeşit konunun programlaştırıldığı halkevleri yurdun her yerinde büyük canlı birer kültür merkezleri idiler. Bir bakıma halkçılık ilkesi de geniş ve yaygın anlamı ile yaygınlaşmıştır."

SANATÇILAR YETİŞTİRDİ

Yurttaşların yetenekleri Halkevlerinde özel olarak değerlendirilmiştir. Yeteneğinin olduğu dallara yönlendirilmiş ve bu alanda eğitim alması sağlanmıştır. Böylece yazarlar, ressamlar, tiyatro oyuncuları, fotoğraf sanatçıları, bilginler, ortaya çıkmıştır. Halkevlerine benzer faaliyet gösteren kurumların, sosyal ve kültürel faaliyetlerin Halkevi merkezli yürütülmesi için, Halkevleri çatısı altında toplanması da amaçlanmıştır.

Bunun dışında Halkevleri’nin en önemli işlevlerinden biri de bulundukları bölgenin türkülerini, manilerini, halk oyunlarını, geleneklerini araştırmak, kayda almak ve yayımlamaktı.

Halkevleri, Türk halk müziği alanında önemli derecede derlemeler yapmıştır. Macaristan ulusal müziğinin oluşumunda önemli bir yeri olan ünlü müzisyen Bela Bartok 1936 yılında Halkevlerinde konuk olmak üzere Türkiye’ye davet edilmiştir. Bartok, İstanbul’da incelemelerde bulunduktan sonra Ankara’da konferans ve konserler vermiş, Ahmed Adnan Saygun, Necil Kazım Akses, Ulvi Cemal Erkin birlikteliğiyle Adana yöresinin ve çevresindeki bölgelerin halk müziklerinin derlenmesinde bulunmuştur.

ÇOK SESLİ MÜZİK

Bartok’la başlayan halk müziği derlemeleri radyo ve halkevleri korolarının çalışmaları ile tüm yurtta dinlenmiştir. Batı müziğinin tanıtılması, beğenisinin artırılması için Halkevlerinde çok seslendirilmiş Türk halk müziği konserleri verilmiştir. Halkevlerinde koro faaliyetleri de yapılmış, Anadolu’nun pek çok şehrinde bulunan Halkevlerinde korolar oluşturulmuştur. Toplumu çoksesli müziğe ve toplu şarkı, türkü söylemeye alıştırmak için yapılan bu faaliyetlerde iki ses için yazılmış ezgilere sıklıkla yer verilmiştir. Müzik kolu hemen hemen her Halkevinin faaliyet gösterdiği alandır. 1937’de 100 kadar Halkevinin radyosu, 50 kadar Halkevinin bando takımı, 25’ten fazlasının da sazı ve orkestrası vardır. Bu kol halk türkülerini toplamış Batılı müzikleri tanıtmış halkı bu konuda alıştırmaya çalışmıştır.

Atatürk’ün “Halkevleriyle vatandaşa kucak açılmasıyla ülkemizde sosyal devrim yapıldı” sözü gerçekten Halkevlerinin olduğu illerde halkın sosyalleşmesi, kültür-sanatla bütünleşmesi, yurttaşlık bilincine erişmesi sağlanmıştı.