Temiz Giysi Platformu’nun pandeminin tekstil sektörüne etkisine yönelik saha araştırmasına göre her üç çalışandan birini oluşturan kayıt dışı çalışanlar, bedeli hem sağlıklarıyla hem de açlıkla ödediler. İşverenin insafına kalan çalışanlar devlet yardımı da alamadı. 

Tekstil ve hazırgiyim, Türkiye ihracatının en önemli sektörü. Salgın öncesi 2019 verilerine göre yüzde 17.7 payla en fazla ihracat yapan üçüncü sektör... Yine tekstil Türkiye’de istihdam açısından da çok önemli. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) 2018 rakamlarına göre tekstil sektöründe kayıtlı olarak 1.5 milyon kişi çalışıyor. Resmi rakamlara göre kayıt dışı oranı yüzde 32.9. Ama DİSK Tekstil İş verilerine göre bu oran yüzde 50. 

Geçen yıl mart ayında başlayan Covid-19 salgını sanayide çalışan işçileri ciddi şekilde etkiledi. Herkes evlere kapanırken onlar çarkların durmaması için zorunlu olarak çalıştılar. 

Temiz Giysi Kampanyası çocuk işçiliğinin olmadığı, adil ve sürdürülebilir bir tekstil sektörü için dünyada mücadele veren bir organizasyon. İşletmelerin yüzde 39’u, işçilerin yüzde 16’sını kapsayan İstanbul’da bir saha araştırması yayımladılar. Bu araştırma kayıt dışı çalışmanın kalbi sayılabilecek Bağcılar ve Güngören semtlerinde yüz yüze görüşme ile yapılmış.  

 Araştırma için görüşülen işçilerin yüzde 66.7’si sigortasız, kayıt dışı çalışıyor. Yüzde 88.5’i hiç yardım alamamış. Sokağa çıkma yasağının olduğu günlerde çalışabilmek için evlerine yakın işyerleri bulmuşlar ve yüzde 65.3’ü işe yürüyerek gitmiş. 

Yüzde 50’si işyerinde fiziksel mesafe, maske ve hijyen kurallarına hiç uyulmadığını söylüyor. Araştırmaya göre sigortalılar da işgücü piyasasına dair alınan işten çıkarmaların yasaklanması, işçilerin ücretsiz izne çıkarılması gibi kararlardan olumsuz etkilenmiş. Geçim sıkıntısı derinleşmiş. 

SENDİKA MI O DA NE?

İşçilerin yüzde 21’inin sendikanın ne olduğuna ilişkin bilgisi olmadığı da ortaya çıkmış. İşçilerden birkaçının söyledikleri rakamlara hapsolan gerçeği de ortaya koyuyor: 

- Tarık: Salgının ilk günlerinde işyerimiz 2 hafta kapatıldı. Bir haftası zorunlu ücretli yıllık izin olarak diğeri ücret ödemeden kullandırıldı. Ben kayıt dışı çalışıyorum. Devletten hiç ücret almadım. İşveren bu süreçte 1300 TL ücret ödeyeceğini söyledi ama o ücreti hiç ödemedi. İşyerini devlete kapalı olarak gösterdi ama bize maske ürettirdi. 

- Nurten: Sigortasız çalışıyorum. Devlet yardımı hiç alamadım. 

- Birgül: Bir kere devletten 1030 TL aldım. Faturalarıma bile yetmedi. Kiramı ödeyemedim.

- İlkay: Virüse yakalandım. Karantinadayken bu süre ücretimden kesildi.

PANDEMİNİN EN BÜYÜK KAYBEDENİ EMEKÇİLER

Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu Tekstil İş Başkanı Kazım Doğan’a saha araştırmasından çıkan sonuçları ve sektörün yaşadıklarını sordum. Salgın dönemini ciddi mücadele içinde geçirdiklerini söylüyor. Doğan, “İşyerlerinde çalışanlar hastalığa yakalandı. Korumak için yoğun çaba harcadık” diyor. İhracat ağırlıklı sektörde salgının ilk günlerde sipariş iptalleri yaşandığını anlatan Doğan, “Sektörde herkeste yüksek bir endişe, gelecek korkusu hâkimdi. İşçiler geçinmek için çalışmak ile ölüm riski yüksek olan bir hastalığa yakalanmak arasında sıkıştı” diye devam ediyor. 

Hükümet tarafından ilan edilen önlemlerin işçiler için mağduriyet yarattığını ve işverenin Kod 29 istisnasını adeta yaygın bir işten çıkarma modeline dönüştürdüğünü hatırlatan Doğan, pandemi sonrasından da umutsuz, şunları söylüyor:

GÜVENCESİZLİK ARTACAK

- Yaşananlara bakılınca küresel salgının en büyük kaybedeni işçi sınıfı ve yoksul halk kesimleri. 

- Salgın üretim biçimleri ve tüketim alışkanlıklarını, çalışma yaşamını belirleyen birçok etkende değişkenlik yarattı.

- Görünen o ki çalışma yaşamında esnekleşmeye ilişkin düzenlemeler konusunda işveren kesiminden yeni talepler gelmeye başlayacak. 

- Artık güvenceli çalışma modeli işçi sınıfı için daha fazla savunulmak zorunda kalınacak. 

- İşverenler olası bir talep patlamasına hızla yanıt vermek amacıyla işçileri daha fazla süre ile çalışmaya zorlayacak. 

- Aşırı bir hızlı üretim sürecine girilmesi nedeniyle istihdam artışı beklenmesini ise aşırı iyimser görüyoruz. Bu kayıt dışı yöntemlerle çözülecek. 

- Hali  hazırda istihdam edilenler, büyük bir işsizler ordusunun baskısıyla karşılaşacak.