Finansal krizin dinamikleriyle, büyük güçler arası rekabetin, jeopolitiğin dinamikleri kesişiyor. Güney Kıbrıs’ta yaşananlardan, Yunanistan, İrlanda gibi örneklerden hareketle bir genelleme yaparsak, sanırım “bir sömürge sendromu” ile karşı karşıya olduğumuzu söyleyebiliriz: Giderek artan sayıda ülkenin yöneticileri, karar alma kapasitelerini, ulusal kaynakları üzerindeki denetimlerini yalnızca bağlı oldukları ekonomik dinamiklerin etkisiyle değil (emperyalizm), aynı zamanda ve artan oranda büyük güçlerin siyasi müdahaleleriyle de kaybediyorlar.

Güney Kıbrıs’ın ne önemi var?

Geçen hafta Prof. Krugman’ın hatırlattığı gibi, Güney Kıbrıs’ta “her şey” vardı: Kaynakları mevduatlarını karşılayamayan bir banka sistemi, büyük bir gayrimenkul piyasası balonu, mal, emek ve varlık fiyatlarında göze çarpan bir aşırı değerlilik.
GK’nin banka sisteminin batmak üzere olduğu aylardır biliniyor, konuşuluyordu. Ama Brüksel bürokrasisi, Avrupa Merkez Bankası, IMF parmağını bile kıpırdatmadı. Kriz patlak verince de kurtarma paketi yerine herkesin dudaklarını uçuklatan bir banka mevduatlarından vergi alma önerisiyle geldi. Avro bölgesi ekonomisinin yüzde yarımını aşmayan GK’ye bakarak bu ilgisizliği, “batarsa batsın, ateş olsa cürmü kadar yer yakar” yaklaşımıyla açıklamak, “Paranızı yatırırken (bankaya borç verirken) düşünseydiniz” demek kolay, “Bu hesaplar zaten Rus mafyasının, ‘oligarkların’ devlet izniyle para yıkama makinesi değil mi?”
Bir başka, kapsamlı bir açıklama daha olanaklı. Almanya, Avro bölgesiyle ticaretinde 1999-2011 arasında 750 milyar Avro fazla yaratmış. Avro bölgesi, Almanya açısından, 20. yüzyılın bir jeopolitik kavramını kullanırsak, vazgeçilemez bir “lebensraum” (yaşam alanı) oluşturuyor (The New York Times, 21/03). Bu yaşam alanının ne pahasına olursa olsun, gerektiğinde uyumlu olmayanların dışlanması, uygun olanların itirazlarının bastırılması yoluyla korunması gerekiyor. Bu bağlamda, Almanya, GK’yi diğer AB ülkelerini de korkutarak disiplin altına alacak yeni uygulamalar için, fazla bir risk almadan kobay olarak kullanabilir, hatta gerekirse kurtarır, gerekirse de kolaylıkla feda edebilir.

Krizde batan geminin malları...

Gerçekten de, GK banka sistemi batmaya, vatandaşlar bankaların önünde uzun kuyruklar oluşturmaya başlayınca, uluslararası jeopolitik hesapların da bu gecikmede rol oynadığını düşündüren gelişmeler öne çıktı.
GK hükümeti, hem ekonomisinin Rusya açısından önemini, hem de İzlanda deneyimini anımsayarak Almanya’nın AB projesi açısından “riskli” jeopolitik hamleler yapmaya başladı. İzlanda hükümeti AB’den ve IMF’den yardım alamayınca Rusya’ya yönelmiş, Rusya Merkez Bankası, söylentilere göre yaklaşık 4 milyar dolarlık bir fonu İzlanda bankalarına yatırınca, IMF hemen devreye girmiş kesenin ağzını açmak zorunda kalmış. GK’de yaklaşık 50.000 Rus vatandaşı yaşıyor. Rusya’ya giren “yabancı” sermayenin yüzde 40’ı bu adadaki hesaplar üzerinden gerçekleşiyor. GK’nin en büyük bankalarından Kıbrıs Ticaret Bankası tümüyle Rusya’nın mülkiyetinde; bankacılık alanında bir yeniden yapılanmada önemli bir rol oynayacağı düşünülüyor. Buna karşılık Rusyalı zenginlerin getirdikleri paralar GK ekonomisine, halkın refahına önemli bir katkı oluşturuyor.
GK banka sistemi krize girince, adanın doğal kaynakları, Doğu Akdeniz’deki stratejik konumu gündeme geldi. 2011’de, adanın açıklarında, potansiyel olarak 20 trilyon metreküp kapasiteli bir doğalgaz yatağı bulunmuştu. GK hemen Rusya ile görüşerek, mineral ve doğalgaz haklarına karşılık yardım alma olasılığını araştırmaya başladı. Almanya ve İngiliz kaynakları, basını da hemen bu görüşmelere karşı bir kampanya başlattı. Çünkü Kıbrıs yalnızca bir “ada” değil, aynı zamanda Avrasya ve Doğu Akdeniz satranç tahtalarında bir piyondu.
Bu iki satranç tahtasını birbirine, enerji jeopolitiği üzerinden Rusya ve Avrupa ilişkisi bağlıyor. İkincisi, Rusya’nın GK bankalarında büyük fonları var. Üçüncüsü, AB enerji tedarikinde Rusya’ya yüksek düzeyde bağımlılık geliştirmiş durumda.
GK’nin gaz rezervlerinin denetimini AB ele geçirirse, Rusya’ya bağımlılığı azalacak. Rusya ele geçirirse, AB’nin hem kuzeyden hem de güneyden Rusya’nın enerji kanallarına bağımlılığı daha da artacak. ABD’nin “stratejik ortağı” Türkiye’nin İran ve Hazar Denizi enerji ürünlerini Avrupa’ya ulaştıran enerji otoyolu olma hayali büyük ölçüde sarsılacak. İsrail’in GK enerji kaynaklarına ulaşma umudu da... Bunlara ek olarak Doğu Akdeniz’de kalıcı bir donanma bulundurmaya karar verdiğini açıklayan Rusya’nın (topraksuenerji.org, 19/03) Doğu Akdeniz gazına ulaşmaya başlamasıyla bu bölgede askeri, siyasi varlığı da artacak.
GK’de mali krizi patlak verince, AB’nin tavrı, “Ben sana 10 milyar Avro yardım yaparım ama sen de, geriye kalan 5.8 milyar Avro’luk açığı bankalarındaki büyük mevduatlardan yüzde 10 vergi alarak yaratacağın kaynakla kapat” demek oldu. AB, bu ültimatomla, GK bankalarındaki büyük hesapların sahiplerini, esas olarak Rusyalı yatırımcıları hedef alıyordu. Böylece hem GK’ye borç veren AB ülkeleri, Rusya kaynaklı sermayeyi kullanarak paralarını kurtarmayı amaçlıyor, hem de Rus yatırımcıların hatta nüfusun GK’den kaçması için zemin hazırlıyordu. Yalnızca krizin faturası Rusya’ya çıkarılmakla kalınmıyordu, Rusyalı yatırımcıların kaçmaya başlamalarıyla Rusya’nın GK üzerindeki mali, siyasi etkisi hızla eriyip yok olacaktı. Halbuki, GK hükümeti Rusya ile mali bağlarını korumak istiyor. Ama Merkel’e göre “bu model artık geçerli değil”. Handelsblatt gazetesinin aktardığına göre, bundan böyle GK’ye para giriş çıkışını AB Merkez Bankası denetleyecek, “Kıbrıs halkı da yaşamaya yetecek kadar para alabilecek” (WSWS, 23/03).
Hafta boyunca Almanya şimdi GK üzerinde “sakın ha AB dışında çözüm arama” basıncını giderek artırdı. Yorumcular, olayın jeopolitik boyutlarını sürekli vurguladılar. “Sömürgecilik sendromu” o kadar normalleşmiş ki, Standart Bank’tan Timothy Ash, “GK, Türkiye’den gelecek bir mali yardım karşılığında 2004 Annan Planı’nı kabul edebilir” senaryosunu öneriyor (Financial Times, 21/03).
Kısacası, kriz bahanesiyle Kıbrıs’ın doğal kaynakları masaya yatırılıyor, GK adeta talan edilmeye hazırlanılıyor, bu sırada, Öcalan’ın mektubundan sonra, Türkiye basınında yeni haritalar dolaşıyor, İsrail Türkiye’den, Obama “vesayeti” altında özür diliyor; tarih bölgemizde giderek hızlanıyor...