Selanik Kitap Fuarı’nda “İstanbul Hikâyeleri” adıyla Yunanca yayımlanan kitabımı imzalarken, 100’ün üzerinde kitapseverle bire bir konuşma olanağım oldu. Çoğu 1924 Nüfus Mübadelesi’nde Yunanistan’a göç ettirilen Anadolu’daki Osmanlı Rum tebaasının çocukları ya da torunlarıydı. Önemli bir bölümü İstanbul’a yakın zamanlarda turist olarak gelmiş, fakat Niğde, Tokat, Trabzon, Ordu gibi ata yurtlarını görmemişti.

Konuşmalarımız sırasında biri dışında hiçbirinin Türkiye’ye ya da Türklere karşı olumsuz bir bakışı yoktu, tam tersine Türkiye’den bir Türk ile tanışmaktan, onun öykülerini kendi dillerinde okuyacak olmaktan hoşnuttular. Aralarında beni evlerine davet edenler, küçük armağanlar verenler bile oldu. İlginç şeyler de yaşadım Iason Books standında; örneğin, yaşı 60’ın üzerinde bir kadın kitapsever, Irini Beltsi birden “Adalar Sahilinde Bekliyorum” şarkısını Yunanca söylemeye başladı, ardından da Türkçesini… İlgiyle dinlediğimi hatta Türkçesine alçak bir sesle eşlik ettiğimi görünce Selanik’e 60 kilometre uzaklıktaki bir kasabadan geldiğini, amatör bir şarkıcı olduğunu anlattı. Ertesi gün de otelime gelerek doldurduğu iki CD’yi armağan etti bana.

***

Diyeceğim o ki, mübadillerin ikinci, üçüncü kuşaklarının bizdeki yaygın kanının tersine Türkiye’ye karşı önyargılı olduklarını söylemek doğru değil.

Onlar yurtsuzlaştırılan atalarının, ninelerinin çektiği ekonomik, toplumsal ve kültürel acıları, sıkıntıları çekmemişler. Örneğin, Selanik’in Kalamaria kıyılarındaki çamurlu barakalarda yıllarca yaşamak zorunda kalmamışlar. Yurt özlemi çekmemişler. Yunanistan’da doğmuşlar, orayı yurt bellemiş, sevmişler. Türkiye’yi yalnızca merak ediyorlar. “Megaloidea” (Büyük Yunanistan Düşü) gibi birtakım ırkçı, faşist çevrelerin sapkın beyinlerinde dolaşan kötücül düşüncelerden çok uzaklar.

Bilindiği gibi mübadillerin tümü Anadolu kökenli Ortodoks Rumlar; İstanbul, Gökçeada (İmroz) ve Bozcaada (Tenedos) Rumları 1924 Antlaşması’nın dışında tutulmuş. Onlar ise 6-7 Eylül 1955 yağma olaylarının, 1964 yılında Yunanistan uyruklu Rumlara uygulanan zorunlu göç ettirme kararının ve 1974 Kıbrıs Harekâtı’nın mağdurları; dolayısıyla onların yurtsuzlaşma acıları mübadillere göre çok daha taze, fakat onlarda da Türkiye’ye, Türklere karşı olağanüstü bir “husumet” görülmüyor. Ne var ki başlarına gelenlerden ötürü kırgınlar ve kırgınlıklarının üstesinden gelmeye çabalıyorlar. Bir insanın doğup büyüdüğü, atalarının, ninelerinin kök saldığı, mezarlarının bulunduğu topraklardan kopmak zorunda kalması doğal ki birtakım psikososyal sorunları da beraberinde getiriyor.

***

Birkaç da sığınmacı Kürt kitapseverle tanıştım fuarda. Bunlar öyle uzun boylu “örgüt bağlantısı” olan insanlar değil. Gündüz jandarma, gece PKK baskınlarından bezmişler. Adamlar silahlı, gece köyü basıp ekmek, yemek, giysi istiyorlar köylüden. Verseler bir türlü, vermeseler kurşunu yiyecekler kafalarına, can korkusundan veriyorlar. Sabah jandarma basıyor aynı köyü, “terör örgütüne yardım ve yataklık” suçlamasıyla toparlanıp cezaevine konuyorlar. Ne kadar anlatsan, ne kadar dil döksen nafile, kulaklar sağır, bir yolunu bulup kaçıyorlar. Yoksa beş yıl, sekiz yıl yatacaklar.

Serüvenlerini anlatırken, gözleri doluyor. Kimisi Yüksekovalı, kimisi Diyarbakırlı, kimisi Vanlı. Kader denen şey bu işte, sen daha Ankara’yı, İstanbul’u, İzmir’i görmeden Selanik’e gel, burada yurtlan! Çoğunun eşleri Yunan, çoluk çocuğa karışmışlar; çocukların Dilan, Şilan, Baran olan adlarının yanına bir de İrini, Maria, Kosta adlarını koymuşlar.

Kitap imzaladığım Diyarbakırlı bir sığınmacı okuruma gelecek hafta Diyarbakır’da olacağımı söyleyince gözleri ışıldadı, “Benim için Sıtkı Usta’da fıstıklı bir kadayıf yer misin?” dedi. Diyarbakır’a gidince ilk işim bu olacak.

Ben Türk olmaktan mutluyum, ama Yunan’ı, Rum’u, Kürt’ü ve Türk olmayan başka herkesi kardeş bilince mutluluğum daha da artıyor. Bunu Selanik’te bir kez daha anladım.