Şair Nedim 18. yüzyılda Sadrazam İbrahim Paşa’ya yazdığı “Kaside der vasf-ı İstanbul” adlı kasidesinde İstanbul’u öve öve bitiremez.

Bir benzeri daha bulunmayan, ölçülemez değerdeki İstanbul’un bir taşına İran’ın tamamı feda olsun der: “Bu şehr-i Stanbul ki bi-misli ü behadur, bir sengine yekpare Acem mülkü fedadur.”

Nedim için İstanbul, iki deniz arasında eşsiz bir incidir; cihanı aydınlatan güneşle tartılsa -buna- layıktır: “Bir gevher-i yektadur iki bahr arasında hurşid-i cihan-tab ile tartılsa sezadur.”

Tevfik Fikret için ise İstanbul “Sis” şiirinde dile getirdiği gibi “bin kocadan artakalmış bakire bir duldur”, ona “Ey bin kocadan artakalan bîve-yi bakir” diye seslenir, sonra öfkesini gemleyemez, “Örtün ey facire-i dehr” (Örtün ey dünya fahişesi) diye haykırır, “Örtün ve müebbed uyu!”.

İstanbul “şiir yazdıran şehirdir”; Yahya Kemal Beyatlı’nın sevmediği, gezmediği hiçbir yeri yoktur İstanbul’un. “Sana dün bir tepeden baktım aziz İstanbul / Görmediğim, gezmediğim, sevmediğim hiçbir yer…” (Aziz İstanbul)

Orhan Veli Kanık gözleri kapalı İstanbul’u dinler: “İstanbul’u dinliyorum, gözlerim kapalı / Serin serin Kapalıçarşı / Cıvıl cıvıl Mahmutpaşa / Güvercin dolu avlular…”

***

İstanbul işte böyle bir kenttir; insanı büyüleyen, kendine âşık eden, kendini özleten, kimini çıldırtan, öfkelendiren ama yine de kendinden vazgeçirtmeyen bir kent. Bir İstanbullu için o bir dünya incisidir, eşi benzeri bulunmayan güzellikte bir inci.

Ama “yaşanabilir” bir kent değildir artık; yaşanabilir bir kent olmaktan epey zaman önce çıkmıştır, çıkarılmıştır. Bir kentin yaşanabilir olması için güzelliği yeterli değildir çünkü.

Kent bağlamında yaşanabilirliğin yaşama koşulları, siyasal ve toplumsal istikrar, suç oranı, sağlık hizmetleri, kültürel etkinlikler, çevre, eğitim, altyapı gibi belirli evrensel ölçütleri vardır. Merkezi Londra’da bulunan “Economist Intelligence Unit (EIU)” adlı araştırma kuruluşunun 2011 yılı verilerine göre İstanbul, değerlendirilen 140 kent arasında ancak 109. sırayı alabildi.

Değerlendirmede ilk 10’a giren kentler, sırasıyla Melbourne (Avustralya), Viyana (Avusturya), Vancouver (Kanada), Toronto (Kanada), Calgary (Kanada), Sydney (Avustralya), Helsinki (Finlandiya), Perth (Avustralya), Adelaide (Avustralya) ve Auckland (Yeni Zelanda).

En gözde ABD kenti olarak Honolulu 26. sırada kendine yer bulurken, Londra 53.’lüğü, siyasal ve ekonomik istikrarsızlık nedeniyle beş sıra düşen Atina ise 67.’ciliği aldı.

Arap baharı da sıralamada değişikliklere neden oldu. Bir önceki raporda 107. sırada yer alan Libya’nın başkenti Trablus 135. sıraya geriledi, yoksa İstanbul’un iki sıra önünde olacaktı.

***

Bu tür araştırmaların sonuçları insanı hüzünlendiriyor. Ne var ki elin insanı acımasız ölçüde gerçekçi bakıyor dünyaya.

Bu sayılar gösteriyor ki kentin dört bir yanına beş yıldızlı oteller, gökdelenler dikmek, kıyılarını betonlaştırmak; kırlarını, su havzalarını yapılaştırmak, Boğaz’ı köprülerle donatmak, dev alışveriş merkezlerini çoğaltmak; Taksim’deki, Beyoğlu’ndaki, Asmalımescit’teki kaldırım kahvelerini, lokantalarını iş makineleriyle dağıtmak İstanbul’u yaşanabilir kılmaya, yaşam kalitesini yükseltmeye yetmiyor.

Bu kentte tekerlekli sandalyeye zorunlu engelliler sokağa çıkamıyorlar, çünkü kaldırımları engelli. Bu kentin yaya geçitlerinde insanlar karşıdan karşıya geçemiyorlar, çünkü sürücüler eğitimsiz. Bu kentte kadınlar şortla otobüse binemiyorlar, çünkü çıplak bacak gören erkekler bir anda hayvanlaşıyorlar. Bu kentte karanlık bastırınca arka sokaklarda dolaşmak olanaksız, çünkü malınız da, canınız da güvende değil. Bu kentin parklarında sevgililer el ele tutuşamıyorlar, çünkü her yer gönüllü ahlak zabıtası dolu.

O zaman İstanbul kendine dünya kentleri yaşanabilirlik değerlendirmesinde ancak 109. sırada yer buluyor.

İstanbul adına yazık! İstanbul’u yönetenler adına ise çok büyük ayıp!