Friedrich Dürrenmatt’ın ‘Yaşlı Kadının Ziyareti’ oyunu Ankara Devlet Tiyatrosu’nun yeni yapımları arasında yer alıyor. Deniz Gökçe Yersel’in sahnelediği oyun Zahide Gökberk’in çevirisiyle sunuluyor.

Dürrenmatt, ‘Tiyatronun Sorunları’ (1955) başlıklı metninde, çağdaş insanı dile getirmeye ‘komedi’ türünün daha yatkın olduğunu söyler. Çünkü komedinin içerdiği ‘grotesk’, çelişki (paradoks) içeren olguları görsel-işitsel olarak algılamamızın bir yoludur. (‘Grotesk’ kavramı, uyumsuzluk, fantezi, abartma, karikatürleştirme, orantıları bozma, fantastik olana yönelme gibi her türlü ‘norm’dan ‘sapma’ ya da ‘çarpıtma’yı içermektedir). Artık ‘kahramanlar’ değil ‘soytarılar’ döneminde yaşadığımıza göre ‘trajedi’ yaratamayabiliriz, ama ‘trajik’ olanı ‘komedi’nin içinden çıkartabiliriz.

İlk kez 1956’da sahneye çıkartılan ve yazarını dünyaca ünlü yapan oyunun başkişisi Claire Zachanassian, ‘kapitalist güç’te yansıyan ‘grotesk’i simgeler. Bir kolu ve bacağı takmadır. Altmışında olsa da saçları kıpkızıldır.

Claire, Güllen kasabasına, kırk yıl sonra, bir imparatoriçe görkemiyle geri döner. Yoksul bir genç kızken, kasabalı gençlerden Alfred Ill ile sevişmiş, gebe kaldığı anlaşılınca da, paralı bir eş isteyen sevgilisi onu –rüşvet yiyen iki kişinin yalancı tanıklığıylabaşından atmış, Claire kasabayı terk etmek zorunda kalmıştır.

‘Para imparatorluğu’

Geçmişte bir refah beldesi olan Güllen kasabası zaman içinde yoksullaşmıştır. İş dünyasına giren Claire ise kendisine global düzeyde ‘güç’ kazandıran bir ‘para imparatorluğu’ kurmuş, doğduğu kasabanın gelir kaynaklarını da ele geçirmiştir. Artık her şeyi ve herkesi satın alabilir konumdadır. Kasabaya –bir zamanlar kendisine çok görülen- ‘adalet’i gerçekleştirmek için gelir.

Claire, kasabalılara, eski sevgilisi Alfred’i içlerinden birinin öldürmesi karşılığında, tüm kasabayı ve her bir bireyini kalkındırma sözü verecektir. Claire’in -‘adalet’ isteğinde haklı olsa bile- yaptığı ‘ahlaksız teklif’le paradokslar iç içe geçmektedir. Kasaba halkı, çıkarları için Alfred’i kurban edecek midir? Toplumsal vicdan, adaletsiz davranmış olduğu Claire’in para imparatorluğuna teslim olacak mıdır?

İlk tepkiler olumsuz olsa da, Claire’in dağıttığı kredilere herkes kısa sürede alışacaktır. Dürrenmatt, toplumun ikiyüzlülüğünü sorgulamaktadır. Oyunda ‘kahraman’ yoktur, ‘soytarılar’ vardır. Geriye ‘komedi’nin ‘grotesk’ anlatımı kalmıştır. ‘Fantezi’, ‘fantastik’ boyutlara taşınmaktadır.

Yer yer ‘epik tiyatro’ ve/ya da ‘uyumsuz tiyatro’ özelliklerini çağrıştırsa da, Dürrenmatt’ın oyun yazarlığı ‘kendine özgü’dür. Yönetmen Deniz Gökçe Yersel’in, yazarın özgün duruşunu koruduğu görülüyor. Hasan Yavuz’un, seyirci önünde değişen dekor anlayışına dayandırılmış sahne tasarımı, Burçak Işımer’in sahne değişimlerini kolaylaştıran koreografik düzeninin de desteğiyle, oyunun hızlı akışını sağlıyor. Dekordaki pastel tonlarla ve Osman Uzgören’in loş ışık kullanımıyla uyuşan İnci Kangal Özgür imzalı giysilerin, Claire’in gösterişli kumaşları buluşturan grotesk giysisiyle çelişmesi de güzel. Ama, oyunun ikinci bölümündeki -1950’lere gönderme yapan- kareli desenli giysiler ve daire etekler iyi görüntü vermiyor. Dahası, tiyatronun derdi geçmiştekinden çok bugünün dünya düzenini anlatmak değil mi?

Grotesk, irkiltici ve komik...

Kalabalık oyuncu ekibini, ‘komedi’nin ‘grotesk’ boyutunu ‘komiklik gösterisi’ne dönüştürmeden, ölçülü yorumlarla buluşturdukları için kutlamak gerek. Özellikle Serap Sağlar’ın Claire yorumunda gözlemlenen sıkı disiplin, Alfred’de Mithat Erdemli’in, Belediye Başkanı’nda Tolga Tecer’in, Yargıç’ta Ahmet Türkoğlu’nun, Öğretmen’de Şivan Binici’nin ve öteki rollerdeki sanatçıların oyunlarında da değerleniyor. Ekin Eti’nin müziği ise, gerçekten de ‘kahramanlar’ın değil, ‘soytarılar’ın at koşturduğu bir dünyayı yansıtıyor. Grotesk, irkiltici ve komik...

Yapımın ikinci bölümündeki tempo düşüklüğü oyunu uzattığı gibi, ‘komedi’ye yaslanan ‘grotesk’ boyutu da zedeliyor. Oyunun, başladığı canlılıkla sürüp bitmesi için belki de metinden kısaltmalar yapılması gerekli.

‘Yaşlı Kadının Ziyareti’ özenli bir çalışma. İzleyin.