Yıl 1982’ydi. 12 Eylül darbesi sürgünleriydik. Türkiye’den içimizi kanatan haberler geliyor, sürgünde zaman hem hızlı hem yavaş akıyordu. 1981’de Stockholm’de bir avuç sanatçı, sevgili Tuncel Kurtiz ile birlikte “Halk Oyuncuları”nı kurmuştuk. Güngör Dilmen’in “Kurban”ını oynarken, çağımızın en önemli tiyatro insanlarından Peter Stein oyunu izlemiş ve bizi sanat yönetmenliğini yaptığı Berlin Schaubühne’ye davet etmişti. Orada, 1982-83 sezonunda “Kurban”ın yanı sıra yine Tuncel Kurtiz’in rejisiyle bir Schaubühne prodüksiyonu olarak “Ferhad ile Şirin”i ve “Sakarca”yı sahneledik.

Schaubühne’de çalışmak az bulunacak bir deneyimdi. Sohbet ettiğim, oyunlarını izlediğim, provalarını gözlemleme, aynı kulisleri paylaşma şansını bulduğum sanatçıları aklımdan geçirince bugün bile heyecan duyuyorum: Bruno Ganz, Edith Clever, Peter Simonischek, Miriam Goldschmidt, Jutta Lampe ve daha pek çokları…

SCHAUBÜHNE GÜNLERİ

Schaubühne günlerini hatırlayınca, acaba şimdi ne yapıyorlar diye baktım internette; Klaus Michael Grüber, Bruno Ganz, Miriam Goldschmidt ve Jutta Lampe artık aramızda değiller. En son Jutta Lampe’yi kaybetmişiz, 3 Aralık 2020’de... Grüber’in unutulmaz “Hamlet” rejisinin sanki başka bir dünyadaymış gibi oynayan unutulmaz Ophelia’sı… Hamlet’i Bruno Ganz oynuyor, Kraliçe Gertrud rolünde ise Edith Clever. O kulislerdeki disiplini, o disiplinin arkasındaki tiyatro aşkını, saygısını unutamam. Sonra “Zenciler”… Peter Stein’ın rejisinde Miriam Goldschmidt’in soluk kesen performansı… Tuncel Kurtiz de yok artık… Hiç unutmuyorum. Prova arasında Schaubühne’nin hemen yanındaki İtalyan restoranında oturuyoruz. Tuncel Kurtiz, Peter Simonischek ile sohbet ediyor. Peter, dev gibi bir adam, sahnede de dev gibi bir aktör… Sordu: “Ya Tuncel, siz Türk oyuncularda sahnede değişik bir kontak oluyor. Nasıl oluyor bu?” Tuncel Ağabey şöyle bir baktı: “Sen şimdi kontak mı soruyorsun Peter?” dedi. Bir kafa attı koca adama: “Al sana kontak!” Peter ne anladı hiç bilmiyorum, ama hep birlikte kahkahayı patlattığımızı hatırlıyorum.

‘FERHAD İLE ŞİRİN’ LEVENT ÜZÜMCÜ’NÜN YOUTUBE SİTESİNDE

Hepsi gelip geçiyor. Ferhad’ın dediği gibi, zaman tuhaf bir şey: “Sana zaman diyorlar, zaman, fışkıran tohumda, kuş kanadında, karıncanın ayağında mısın?” Tiyatro ise kuma yazı yazmak... Haldun Taner’in “Sersem Kocanın Kurnaz Karısı” adlı oyununda Tomas Fasulyeciyan’ın Münir Özkul ile ölümsüzleşmiş repliğindeki gibi: “Oynarken varızdır, yok olunca da sesimiz bu boş kubbede bir hoş seda olarak kalır. Bir zaman sonra da unutulur gider. Olsa olsa eski program dergilerinde soluk birer hayal olur kalırız.”

Neyse ki günümüz teknolojisi sayesinde, geriye kalan soluk hayaller biraz daha can bulabiliyor, oyunların hiç değilse filmleri çekilebiliyor, sonraki kuşaklarda da “hoş seda”lar sürebiliyor. Örneğin sanatçılığının yanı sıra aklına ve yüreğine de güvendiğim Levent Üzümcü, şimdi kendi YouTube sitesinde “Ferhad ile Şirin”in Schaubühne’de çekilmiş filmini gösteriyor. Yaptığımız yazışmada “Schaubühne olarak bu projeyi tamamen destekliyoruz” yanıtını aldıktan sonra, eldeki kopyayı da temizletip sitesine koyan sevgili Levent’e bırakıyorum artık sözü: 

“Kimilerimiz dinlemekle yetinirken Ferhad’ın gürzünün sesini, biz bir avuç insan hâlâ Ferhad’ın açtığı yoldan ulaştırmaya çalışıyoruz temiz suyu Şirin’e; yolumuz uzun. Sizlere bu oyunu izletiyor olmak tarihe tanıklığıma ortak olmanızı sağlamak gibi, yaşadıklarımıza sonsuz saygımla… ‘Ne ah edin dostlar, ne ağlayın! Dünü bugüne, bugünü yarına bağlayın!’ Nâzım Hikmet.” 

Tuncel Kurtiz’in değerli anısına…