Dünyada devam etmekte olan en eski silahlı mücadelelerden biri sona eriyor mu? 23 Eylül’de Havana’da, Kolombiya Devrimci Silahlı Güçleri’nin (FARC) şefi Rodrigo Londono ve Kolombiya Cumhurbaşkanı Juan Manuel Santos, arabulucu görevi gören Havana Cumhurbaşkanı Raul Castro ve Norveç devleti temsilcilerinin önünde el sıkıştılar.
1964’te devletin giderek artan baskılarına direnmek için otuz civarında komünist köylünün başlattığı ayaklanma, yarım yüzyıl içinde 220.000 ölüm, 25.000 kayıp ve 6 milyon kişinin yerinden olmasına neden oldu. Barış görüşmeleri birçok kez başladı ama sonuçlanmadı. Bu defa, eğer Kolombiya’nın eski başkanı Uribe’nin başını çektiği muhalefet süreci engellemeyi başaramazsa, barış gerçekten yakın gibi.
FARC lideri 1 Ekim’de örgütün 8.000 gerillasına silahlı eğitime son verme emrini iletti. Onları siyasal ve kültürel faaliyetlere yönelmeye çağırdı. Ardından Cumhurbaşkanı Santos, mümkün olan en kısa zamanda karşılıklı ateşkes anlaşması imzalamaya çağırdı.
23 Eylül el sıkışması, üç yıldır devam eden müzakerelerin bir sonucu. Toprak reformu, FARC militanlarının siyasete katılımı, kokain üretim ve ticaretinin sonlandırılması, hakikat komisyonu oluşturulması konusunda aşama aşama alınmış ilke kararları, 23 Eylül’de somutlaştı (bkz. Cumhuriyet, 24.9.2015). En önemlisi, bu kez müzakerelere bir bitiş tarihi kondu. Taraflar el sıkışırken, silahlı çatışmaya son verecek anlaşmanın en geç 23 Mart 2016’da imzalanacağını da karşılıklı olarak taahhüt ettiler. Anlaşma imzalanınca halkoylamasına sunulacak ve FARC bütün silahlarını 60 gün içinde teslim edecek.
Anlaşmanın merkezinde, Kolombiyalı ve uluslararası hâkimlerin yer alacağı karma mahkemelere dayanan “barış için özel bir yargı” oluşturulması yer alıyor. Bir geçiş dönemi adaleti uygulaması olan bu mahkemeler hem hakikat komisyonu hem yargı işlevi görecek. Silahların bırakılmasından sonra gerillaları ve suç işlemiş asker ve polisleri yargılayacak. İşledikleri suçları kabul edenler 5 ila 8 yıl ceza alacak. Suçlarını inkâr edenlere ise yirmi yıl hapis cezası verilebilecek.
26 kişinin infaz edilmesiyle suçlanan Kolombiya ordusunun bir generali, çok ağır bir hapis cezasına çarptırılmamak için, yeni kurulacak Barış Mahkemesi önüne çıkmak istediğini ilan etti bile. Hükümet, güvenlik güçlerinin 2002 ile 2008 arasında 4382 sivili çatışmada ölmüş gerilla gibi gösterdiğini kabul etti. FARC’a katılımın önemli nedenlerinden biri, 1980 ve 1990’larda “ölüm taburları” tarafından infaz edilmekten kurtulmak için solcu militanların ülke içinde sığınacakları yegâne yer olmasıydı.
Suçlarını itiraf edenler, gözetim altında, barışı güçlendirecek kamu yararı olan işlerde bir müddet çalışabilecek. Binlerce kişiyi rehin almanın yanında diğer önemli mali kaynağı koka üretimi ve kokain kaçakçılığı olan FARC gerillalarının alternatif tarım faaliyetlerine yönelmeleri, mayın temizleme çalışmalarına katılmaları öngörülüyor. Ama militanların işlediği suçların sorumluluğunu üzerine alacak çoğu FARC yöneticisinin hapis cezalarını nerede ve nasıl çekecekleri konusu şimdilik muğlak. Ama uyuşturucu kaçakçılığı suçlamasıyla arandıkları ABD’ye gönderilmeyecekleri güvencesi anlaşmada yer alıyor. FARC yöneticileri silahlı mücadeleyi bütünüyle terk edip, siyasal harekete dönüşmeye kesin kararlı görünüyorlar. Şimdi kampları çatışma sonrası süreç konusunda gerilla ve milisleri eğitecek uzmanlar ziyaret ediyor.
Kolombiya hükümeti, halkın büyük bir kısmının çok büyük tepki gösterdiği FARC ile yapılan anlaşmayı eleştirenlere, “mükemmel olmayan bir barış sonsuz bir savaştan yeğdir” yanıtını veriyor. Silah bırakan gerillaları öldürmeye yemin eden ve Uribe’nin kışkırtmaya çalıştığı paramiliter çevrelere de, barış sürecinin amacının gerillayı cezalandırmak değil, savaşı bitirmek olduğunu... Kolombiya’da barış son tahlilde intikam kısır döngüsünün kırılmasına bağlı olarak gelecek.