Kamu iktisadi teşebbüslerinin ekonomiye katkılarını açıklayabil­mek için öncelikle KİT ve ekonomik kalkınma kavramlarına açıklık getirmek gerekir.

Ekonomik büyüme, ülkenin ürettiği mal ve hizmetlerin, Gayrisafi Yurtiçi Hasılası’nın (GSYH) artmasıdır. Büyüme, GSYH artması ile ölçülmektedir. Ekonomik kalkınma ise büyüme yanı sıra gelir dağılı­mının düzelmesini, geniş kitlelerin eğitim düzeyinin yükselmesini, değer yargılarının değişmesini yaşam kalitesinin sürekli iyileşmesini içerir. KİT, genel olarak, tarım, sanayi, finans, ticaret sektörlerinde faaliyette bulunmak üzere devlet ya da bir kamu kuruluşu tarafından yalnız ya da ortaklık yolu ile oluşturulan, sermayesinin tamamı ya da çoğunluğu devlet ya da kamu kuruluşlarınca sağlanan, doğrudan ve­ya dolaylı olarak devlet tarafından denetlenen, ürettiği mal ve hiz­metleri bir bedel karşılığı satan işletmeler olarak tanımlanabilir.

KİTlerden ekonomik kalkınmada;

• İleri teknolojiyi, büyük organizasyonları gerektiren yatı­rımları gerçekleştirmek,

• Yeni üretim alanlarının gelişmesine öncülük etmek,

• Geri kalmış yörelere yatırım yapmak, bölgelerarası geliş­mişlik farklarını gidermek,

• Üretimde darboğazları, tıkanıklıkları giderici yatırımları yapmak,

• Diğer işletmelere makul fiyatlarla girdi sağlamak, kalifiye işgücü yetiştirmek yoluyla, kendi bilançolarına yansımayan yararlar, dışsallıklar yaratmak,

• Ekonomide tekellerin hegemonyasını kırarak, düzenleyici fiyat politikası izleyerek üretici ve tüketicileri korumak,

• Mal ve hizmetlerin kalitesini yükseltmek gibi katkılar beklenir.

CHP, 1927 Kurultayı’nda cumhuriyetçilik, halkçılık, laiklik, mil­liyetçilik ilkelerini; 1931 Kurultayı’nda da devrimcilik ve devletçilik ilkelerini benimsemiştir. CHP’nin devletçilik ilkesi, kendine özgü bir sosyal kalkınma projesi olarak, Birinci Sanayi Planı (1933-8) uygu­lamasıyla yaşama geçirilmeye başlanmıştır. Planı gerçekleştirmek amacıyla 2262 sayılı yasa ile üretim, pazarlama ve bankacılık faaliyetlerinde de bulunmak üzere, KİT olarak Sümerbank kurul­muştur. Sümerbank, planda öngörülen yatırımları gerçekleştirerek, ekonomi tarihçisi Simon Kuznets’in ayrımıyla ülkenin ekonomik gelişmiş evrelerinden kalkış (take-ofî) evresine kısa sürede girmesini sağlamıştır.

Türkiye, Etibank aracılığıyla gerçekleştirilmek üzere İkinci Sa­nayi Planı’nı hazırlamış ise de II’nci Dünya Savaşı planın tümüyle gerçekleştirilmesini engellemiştir.

1950 yılında iktidara gelen Demokrat Parti’nin hükümet progra­mında “iktisadi sahada devlet sektörünü mümkün olduğu kadar da­raltma, özel teşebbüsü genişletme” ilke olarak benimsenmesine karşın; DP döneminde yeni KİT’ler kurulmuş, KİT’lerin faaliyet alanları genişletilmiştir. Ancak bu dönemde KİT’ler bir kalkınma aracı olmaktan çok, fiyat politikaları, iştirakleriyle özel kesimi des­tekleme, kaynak aktarma aracı olarak kullanılmıştır.

1960 sonrası Türkiye planlı kalkınma dönemine girmiş, İnönü hükümetleri döneminde hazırlanan I BYKP’de “ileri teknoloji ve büyük sermaye isteyen üretim kollarında teşebbüsler kurmak su­retiyle, devletin sanayi alanında gelişmeye öncelik etmesi” benimsen­miştir. KİT’lerin çalışma esasları 440 sayılı yasa ile yeniden düzen­lenmiş; KİT yatırımlarını proje bazında finanse etmek üzere Devlet Yatırım Bankası kurulmuştur. Bu dönemde KİT yatırımlarında, ithal ikamesine yönelik olarak aramalı üretilmesine öncelik verilmiştir. I BYKP, plan uygulamasının en başarılı olduğu dönem olmuş; ülke yıl­lık yüzde yedi büyüme hedefine, düşük enflasyon hızı ile yaklaşmış­tır. Plan uygulamasında disiplin izleyen yıllarda bozulmuş; II BYKP de “KİT’lerin özel sektörün girmediği, güç gelişen, darboğaz yaratan alanlara girmesi öngörülmüş”, özel kesimle karma girişimler kurmala­rı desteklenmiştir.

Ecevit hükümeti döneminde (1968-69) hazırlanan IV BYKP’de KİT’ler ekonomik kalkınmanın temel aracı olarak öngörülmüş ise de; 24 Ocak 1980 Kararları ardından da 12 Eylül askeri darbesiyle IV BYKP uygulanması rafa kaldırılmış; KİT’lerin özelleştiril­mesi, yabancı sermaye ve özel kesimin teşviki, ihracat çekişli büyüme, borçlanma sermaye hareketlerinin serbestleştirilmesi benimsenmiştir.

1980 sonrası ekonomi, birbirini izleyen krizden kurtulamamış, iş­sizliğin tavan yaptığı, enflasyonun yüksek olduğu, bütçe açıklarının büyüdüğü dünya sıralamasında, yeri sürekli gerileyen bir sürece ekonomi girmiştir. Bu süreç siyasal alanda da ülkeyi ödün vermeye zorlamakta, dış tehditlere maruz bırakmaktadır.