Kavramlara açıklık getirmek gereğini, 1950’li yılların başlarında Mülkiye’de öğrenci iken öğrendim. Siyasi tarih hocamız Ahmet Şükrü Esmer anlatırdı. 2. Dünya Savaşı sona ermeden, Almanya’nın yenilgisi kesinleştiğinde, üç lider Roosevelt, Churchill ve Stalin dünyaya yeni bir düzen vermek, paylaşmak üzere Şubat 1945’te Yalta’da (Livadya) bir araya geldiler. Paylaşımda Sovyet ordularının kurtardığı Orta ve Doğu Avrupa ülkeleri, demokratik idareler kurulması şartıyla SSCB’ye bırakıldı. Savaş sonrası liderler, sonuçları değerlendirmek üzere Ağustos 1945’te Potsdam’da tekrar toplandılar. Roosevelt’in ölümü üzerine ABD’yi Truman temsil ediyordu. Truman, Stalin’e takılarak serzenişte bulundu. “Yalta’da Doğu ve Orta Avrupa ülkelerinde demokratik yönetimler kurulması kararlaştırılmıştı. Sen, komünist idareler kurdun.” Stalin’in yanıtı “Benim demokratik idareden anladığım komünist idaredir” oldu. Kavramlara açıklık getirilmediğinde anlayış ve uygulama, örneğini ülkemizde yaşadığımız gibi çok farklı olabilmektedir. Anayasanın fiili duruma uymadığı gerekçesiyle uygulamaya hız ve etkinlik kazandırmak amacıyla ülkemizde anayasa değişikliğine gidildi. Başkanlık, yarı başkanlık tartışması yapılırken, şaibeli bir halkoylamasıyla oldubittiye getirilerek cumhurbaşkanlığı hükümet sistemi (CHS) olarak nitelendirilen düzene geçildi. Ancak CHS olarak tanımlanan rejim, uygulamada keyfi yönetime, bir tür OHAL düzenine dönüştü. Kavramlara açıklık, nesnellik getirilmediğinde, ardından nasıl bir uygulama geleceği bilinmemektedir.

CHS’nin getirdiği sakıncaları, kırılganlıkları, siyasal ve ekonomik riskleri gidermek için panzehir olarak güçlendirilmiş parlamenter sistem (GPS)  önerilmektedir. GPS’nin slogan olarak kalmaması, yaşama geçirilebilmesi için anlayış ve uygulama çok farklı olabileceğinden, kavrama açıklık getirmek gerekir. 

Parlamenter sistem, genel bir anlatımla, temsili demokrasi gereği seçilmiş halk temsilcilerinden oluşan Meclis’in, yasama organı olarak yasa yapma erkine, yürütme organı üstünde denetim yetkisine sahip olduğu bir düzendir. Yürütme organının Meclis’e hesap verme sorumluluğu bulunmaktadır. Kavrama, güçlendirilmiş niteliği de eklendiğinde, daha geniş tanım kazandırmak gerekir. 

Bir siyasal proje olan GPS’yi yaşama geçirmek için, bir uygulama, termin planına gereksinim vardır. Uygulama planının hazırlanarak kamuoyuna sunulması, projeye ciddiyet ve destek kazandırır. Deneysel olarak şöyle bir uygulama planı önerilebilir. 

CHS’den GPS’ye geçiş, anayasa, siyasal partiler, seçim yasalarında değişiklikleri, demokrasi paketinin hazırlanması gerekir. Bu bağlamda atılacak ilk adım, GPS’den yana olan siyasal partilerin STK temsilcilerinden oluşan bir çalıştayın toplanması, sistemin ilkelerinin belirlenmesi, yol haritasının çizilmesi olabilir. 

Belirlenen ilkelerin çerçevesinde, anayasa taslağı hazırlamak üzere uzmanlardan oluşan bir komisyonun kurulması ikinci aşama olabilir. Çizmeden yukarı çıkmak istememekle beraber, cumhurbaşkanının tarafsızlığı, parlamentonun hükümeti denetleme etkinliğinin artırılması, yargı erkinin bağımsızlaştırılması, bireyin kişisel ve toplumsal haklarının güvence altına alınması, devletin vatandaşa karşı sağlık, eğitim, iş olanağı yaratma; yoksulluğu giderme gibi görevlerinin yer alması; kamu yönetiminde ehliyet ve liyakatin sağlanması; üniversite özerkliği gibi yakınma konusu olan sorunların çözümü herhalde taslakta yer almalıdır. 

Hazırlanan taslağı destekleyecek siyasal ve sosyal kurumların yetkili organlarında görüşülmesi, ardından ilgili kurumların temsilcilerinin katılacağı bir toplantı düzenlenerek taslağa son şeklin verilmesi, gerçekleştirmede ileri bir aşama olur. 

Demokrasilerde vatandaşların karar alma süreçlerine katılması, sorumluluk alması gerekli olduğundan, son şekli verilen anayasa taslağının kamuoyuna sunulması, halk desteğinin sağlanması gerekir. Projenin yaşama geçirilebilmesi için erken seçim yapılması, kurucu Meclis gibi görev yapacak Meclis’in oluşturulması zorunludur. 

Keyfi yönetimle her istediğini yapan, yaptıran Cumhur İttifakı’nın erken seçimden kaçınmasına karşı, anayasa değişikliği amacı, erken seçim zorlamasının haklı nedeni olabilir. 

CHS’nin gerçekten değiştirilmesi isteniyorsa, gerekli girişimin başlatılarak inisiyatif alınması gerekir. Ciddi bir girişim başlatılmazsa GPS bir slogan, bir özlem olarak kalır; mevcut düzen, daha doğrusu düzensizlik süreğenleşir. İktidar değişikliği yalnız iktidar hatalarından değil, muhalefetin girişimiyle de sağlanır. Her alanda başarısız bir iktidarın, anketlere göre hâlâ yüzde 35 dolayında oy alması düşündürücüdür.