Kadıların yargılaması sürerken kurulan Batı benzeri mahkemelerdeki duruşmaların açıkça yani izleyicilerin ve gazetecilerin gözleri önünde yapılmasına başlanmasının 137’nci yılındayız.
Osmanlı’ya öykünmekle övünen AKP iktidarının 14’üncü yılında, Osmanlı’dan da geriye düşmesi tarihin garip cilvelerinden bir başkası olsa gerek.

***

Can’la Erdem’in yargılandığı davanın duruşmalarının kapalı, yani gözlerden ve kamuoyundan saklı biçimde sürdürülmesi girişimi de geçmiştekine benzerlik gösteriyor.
Tek fark Osmanlı’nın ticaret vekilinin (bakanının) açıklıktan yana olmasına karşılık Cumhuriyet’in Adalet Bakanı’nın gizlilikten yana olması.

***

Hıfzı Veldet Velidedeoğlu Hocamızın (1904-1992) verdiği bilgiye göre(1) Mecelle’nin yetersiz kalması nedeniyle Osmanlı’da din dışı ve Batı benzeri yasalardan biri de 1850’de çıkarılan Ticaret Yasası’dır. Doğal olarak Batı benzeri Ticaret Mahkemesi de yaşama geçirilmiştir.
Mahkemenin halka ve gazetecilere açılması ise 19 yıl sonra gerçekleştirilmiştir.
Ustalarımızdan Münir Süleyman Çapanoğlu (1894-1973) şöyle anlatıyor:(2)
“Boğos Bey’in Serdarıekrem Ömer Paşa ile bir davası vardı. Davaya Ticaret Mahkemesi’nin ikinci meclisinde bakılacaktı. Boğos Bey, yüksek makamlara başvurdu, davanın dinleyiciler karşısında yapılmasını istedi. Yüksek makamlar, bu isteği devletin adli unsurlarına uygun bularak o yolda muamele yapılması hakkında lazım gelen emirleri verdiler.
Fakat duruşma günü, Ömer Paşa zorbalık gösterdi. ‘Muhakemenin açık yapılmasını kabul etmem’ dedi. Dinleyicilerle gazetecileri muhakeme odasından çıkardı.
Reis sustu. Paşa’nın isteğini kabul etti. Fakat Boğos Bey durur mu? Durumu hoş karşılamadı. Ticaret Vekili Kabuli Paşa’ya başvurdu. Devlet henüz Divanı Ahkâmı Adliye’yi, Şûrayı Devleti (Danıştay) kurarak Adliye’nin Batı usulleri üzerine konulmuş olduğunu ilan ettiğinden, muahedelerin (andlaşmaların) ve eski imtiyazların yürürlükte kalmasının yersiz ve manasız olduğundan, herkesin Adliye’nin kuvvetinden ve onun bağımsızlık ve tarafsızlığından emin olmak lazım geldiğinden bahsediyordu.
(.....)
Ömer Paşa da umumi hükümlere saygı göstermeye davet olundu ve Kabuli Paşa, muhakemenin dinleyiciler karşısında görülmesini sağladı. (Şubat 1285 Rumi-1869) Gazetecilerin ilk defa muhakemeleri dinlemeye kabul edilmeleri bu dava yüzünden olmuştur.”

***

Siyaseti yönlendirenlerle ülkeyi yönetenlerin kimileri, yargıyı elleri altında tutmaya niyetlenirler.
19’uncu yüzyılın Osmanlı Vekili ile 21’inci yüzyılın Cumhuriyet Bakanının yaklaşımlarındaki farkı aktarayım dedim...

***

Şunu da ekleyeyim. Adalet Bakanlığı, Almanya ve Hollanda’dan uzmanlar getirip adliye muhabirleri için bir dizi çalıştay düzenlemişti. Davalarla ilgili gelişmeleri ve duruşmaları izlemenin AB’deki örnekleri anlatılmıştı. Gizlilik kararlarıyla o çalıştaylar da boşa mı gitti dersiniz?
(1) Kanunlaştırma Hareketleri ve Tanzimat, Dr. Hıfzı Veldet Velidedeoğlu, İÜ Medeni Hukuk Doçenti, Maarif Matbaası, İstanbul, 1940
(2) Basın Tarihine Dair Bilgiler ve Hatıralar, Münir Süleyman Çapanoğlu, İstanbul, 1962.