Sol ideolojiyi değerlendirmek için, ideolojik yapısının başlangıç kaynaklarına dönmek gerekir. Marx’tan yola çıkabiliriz; Ekonomi Politiğin Eleştirisine Katkı’nın önsözünde ve daha başka yapıtlarında sıklıkla değindiği gibi insanlar yaşamları sürecinde kendi özgür istençleri ve istençdışı maddi üretim ilişkileri içendedirler. İnsanların varlıklarını belirleyen bilinçleri değil, aksine gelişmelerini belirleyen toplumsal varlıklarıdır. Marx ve Engels Alman İdeolojisi’nde de benzeri biçimde aynı kavramı ileri sürer: Yaşamı belirleyen bilinç değil, tersine bilinci belirleyen yaşamdır. Engels, Joseph Bloch’a yazdığı mektupta materyalist tarih anlayışından söz ederken tarihte belirleyici etkenin son kertede gerçek yaşamın üretimi ve yeniden üretimi olduğundan söz eder. Marx da Engels de bundan daha çoğunu hiçbir zaman ileri sürmez. “Bundan ötürü” diye yazar, “Herhangi bir kimse ekonomik etken biricik belirleyicidir dedirtmek üzere bu önermenin anlamını zorlarsa, onu, boş, soyut, anlamsız bir söz haline getirmiş olur.” Ekonomik altyapı temeldir, ancak biricik değildir. Onu etkileyen, karşılıklı değiştirip, dönüştüren çeşitli üstyapı öğeleri vardır.

Ekonomik altyapı

Sol ideooji teoride oldukça tutarlı olmasına karşın, iş pratiğe geldiğinde aynı tutarlığı göstermekte başarılı olamamaktadır. Sol ideolojik üstyapı örgütleri olan siyasal partiler, ekonomik durum üzerinden ideolojilerini biricik olmayan bu temel argüman üzerinden kendilerini anlatmaya çalıştılar. Varsaydılar ki patates, soğan üzerinden ekonomik altyapıya dayanan politika izlenirse başarıya ulaşabileceklerini, ideolojik politikalarını uygulayabilecekleri rehaveti içinde kaldılar. Unuttukları, görmezden geldikleri, ekonomik altyapının biricik belirleyici etken olmadığı savıdır. Ekonomik altyapı ideolojilerin temelini oluşturur, ancak biricik olmamasının ötesinde onu karşılıklı olarak değiştirip, dönüştüren diğer çeşitli üstyapı öğelerinin varlığının önemsenmemesi, görmezden gelinmesi, yeterince üzerinde durularak ona ilişkin politik tavrın yeterince geliştirilmemesidir.

Sol geleneksel derin uykusundan uyanmalı, temel altyapısal ekonomiyle birlikte patates, soğan dışında da teoloji, eğitim, hukuk vb. üstyapısal yanlışların ve aksaklıkların üzerine yandaş yitiririm korkusu, kuşkusu olmadan yalnızca fikir üreterek değil, düşünceyi pratikte uygulayarak kendini yeniden konumlandırmalıdır.

Halit Payza - Yazar