Halk sağlığının yetkin isimlerinden John M. Last “Ben erkeklerin ateşi kullanmayı ve demirden silahlar yapmayı keşfetmelerine karşın kadınların, hayvanların nasıl evcilleştirileceğini ve nasıl ekin yetiştirileceğini keşfettiklerini düşünmeyi seviyorum” der.

Erkek ve kadınların çevre üzerindeki etkisi sosyal, ekonomik, kültürel ve coğrafi bağlamlar dahil çeşitli etmenlerden etkilenebilir. Sosyal bir yapılanma olan cinsiyet, kuşkusuz çevreye karşı davranışın mutlak belirleyicisi değildir. Cinsiyet karşıt ikili bir yapı değildir; çevresel etkileşimleri çeşitli şekillerde etkileyebilecek bir cinsiyet kimlikleri yelpazesi söz konusudur. Belirli dinamikler ve roller, çevresel etkileşimleri farklılaştırabilmektedir.

Cinsiyet ve ırk, etnik köken, yaş, gelir, coğrafi konum vb. diğer sosyal farklılıklar çevresel bozulmalara karşı savunmasızlığı artırmaktadır. Kaynaklara, varlıklara ve hizmetlere erişimin yanı sıra karar verme ve liderliğe katılımdaki eşitsizlikler de etkilidir.

Toplumsal cinsiyet rolleri ve iş-bölümü çevresel etkileri biçimlendirebilir. Birçok toplumda, su ve yakacak odun toplama gibi görevlerden genellikle kadınlar sorumlu iken erkekler ağırlıklı olarak tarım, endüstriyel işler ya da ulaşım gibi etkinlikleri yürütmektedir.

Kaynaklara erişim ve karar verme gücündeki cinsiyet eşitsizlikleri çevresel sonuçları etkileyebilir. Birçok yerde cinsiyet; katılım, karar verme, bilgi, eğitim ya da adalete erişim düzeylerini de etkilemektedir.

Sürdürülebilirlikte cinsiyet faktörü

Cinsiyet; çevresel bilgi, farkındalık ve davranışı etkileyebilir. Kültürel normlar ve eğitim fırsatları, erkekler ve kadınlar arasında çevre okuryazarlığı ve bilinç düzeyini biçimlendirebilir. Çalışmalar, kadınların genellikle daha yüksek çevresel kaygı sergilediğini; geri-dönüşüm, enerji tasarrufu vb. çevre yanlısı davranışların daha yaygın olduğunu göstermektedir.

Toplumsal normlardan ve pazarlama stratejilerinden etkilenen tüketim kalıpları cinsiyetler arasında çok çeşitli çevresel etkilerle sonuçlanan farklılık gösterebilir. Araştırmalar erkeklerin daha fazla karbon salımı yapan daha büyük araçlar kullanmak, daha fazla et tüketmek gibi enerji yoğun tüketim kalıplarına eğilimli olduklarını göstermektedir.

Kadınlar, çevre sorunlarını daha iyi yönetmek için değerli öngörüler ve çözümler sunsa da katkıları genellikle göz ardı edilmektedir. Sürdürülebilir bir gelecek kurulabilmesi, çevreyi korumada kadınların bilgi, beceri ve liderliğinden yararlanmayı gerektirir. Kaynaklara eşit erişim sağlayarak, karar alma süreçlerinde kadınların güçlendirilmesi ve kadın erkek eşitsizliğini sürdürebilecek cinsiyet normlarına karşı çıkılması gezegenimizin “bekası” için zorunludur.

Çağatay Güler - Halk Sağlığı Uzmanı