Toplumsal ve kültürel bir olgu olan hukukun sadece kurallar veya kavramlardan oluştuğunu düşünmek hatalıdır. Çoğu zaman hukukun, bunlardan daha fazlasını ifade ettiği söylenir ancak bunun ne anlama geldiği pek bilinmez. Hukukun birey ve toplum için neleri sağladığı bilinmeden, hukuk ilkelerinin hangi amaçla konduğu ve uygulandığını anlamadan o ülkede iyi bir hukuk düzeni vardır ve uygulanıyor diyemeyiz. 

Hukukun ne için var olduğu sorusu hukukun işlevlerinin neler olduğu sorusunun karşılığını teşkil eder. Ülkemizde var olan hukuk uygulandığı şekliyle çoğu zaman hukukun sahip olması gereken değerlerden ayrıştırılarak uygulanmakta ve isyanlara sebep olmaktadır. Ayrıca toplumsal yarar fikrinden hareketle oluşturulan hukuk kurallarında mutlaka toplumsal yarar fikrinin kimin tarafından belirlendiği de önemlidir ve üzerinde düşünülmelidir. Bu yarar demokratik ülke veya otoriter ülke yönetim anlayışlarında hiç şüphesiz farklıdır. 

‘FAYDACI HUKUK TEORİSİ’ 

Hukukun temel işlevlerinden biri ve belki de en önemlisi adaleti dağıtmaktır. Böyle olmakla birlikte modern toplumların yargı organları dahi bu kavramı bugün uygulamalarının esası olarak benimsemiş değildirler. 

Ülkemizde ise çoğu zaman hukuk ve adalet kavramları artık bir arada kullanılmamaktadır. Ancak adaleti dağıtmak hukukun tek işlevi olmadığı gibi adalet hukukun her zaman göz ardı edilebilen işlevlerinden biri olmuştur. Öyle görünüyor ki ülkemizde uygulanan hukuk, bir bakıma “faydacı hukuk teorisine” göre şekillenmiştir. Bu teoriye göre hukukun işlevi adaleti dağıtmak olmayıp korunmaya değer kabul edilen kimselerin ve haklarının korunmasını bu yolla sağlamaktır. Bu hakların da neler olduğu tartışma konusudur. 

ÇAĞDAŞ ULUS

Günlük hayatta örneğini sıkça gördüğümüz böyle bir anlayış ve uygulama toplumda yaygın olarak benimsenmiştir. O nedenle de ülkemizde adalet arayışına çıkanların sayısı her gün biraz daha artmaktadır. Oysa günümüzde hukukun toplumsal işlevlerinin kapsamı sosyal devlet anlayışına paralel olarak bir yandan olumlu yönde genişlerken bir yandan da hayat şartlarını etkileme, değiştirme aracı olmuş, bir başka açıdan ise belirli bireyler üstünde ideolojik veya siyasi tercihe zorlama aracı haline gelmiştir. 

Hukukun toplumu ve bireyleri ileriye dönük çağdaş hale getirmek ve değiştirmek gibi asli bir işlevi de vardır. Cumhuriyetin ilk dönemleri dışında hukukun bu özelliği çok az gündeme gelmiş ve hatırlanmıştır. 

Cumhuriyetin ilk yıllarında hayata geçirilen birçok yasa ümmet toplumunu çağdaş ulus topluluğu haline dönüştürmekte hukuka önemli işlevler yüklenmiş ve başarılmıştır.

Her ne kadar hukuk normatif bir bilim ise de yukarıda belirtilen işlevlerinin dışında var olması pek bir şey ifade etmez. 

Hiçbir yazılı hukuk normunun bulunmadığı toplumsal yaşamda insanların kendiliğinden uyduğu kurallar bulunduğu görülmüştür. İstersek o uygulamalara da o toplumların hukuku diyebiliriz ancak günümüz toplumlarının bilimsel hukuk uygulamalarına kavuştuğu bu günlerde toplumun içinde insana özellikle çağdaş insana yakışır değerlerin bulunduğu hukuk anlayışının uygulamaya geçirilmesi şarttır. 

YARGIDA GÜVEN

Hukuku onun içerdiği genel değer ve işlevlerinden ayırmak suretiyle sadece kanun sözcüklerine bakarak uygulamak toplumda sayısız mutsuzluklara, adaletsizliklere ve nihayet hukuka inanmayan grupların oluşmasına neden olur. Böyle bir durum doğrudan hukuka, devlete olan güveni sarsar. Bu nedenle liyakat aranmasından asla vazgeçilemeyecek kurumların başında yargı bulunmalıdır. 

Hukuk kültürü hukukun metinlerinde gizli değer, inanç amaçları da kapsamaktadır. Ayrıca hukuk siyasallaşmaya, keyfiliğe açık bir alan değildir. Günümüzde sadece hukuk devleti modern devlet sayılmaktadır. Modern devletin ayırt edici özelliği ise hukuktur ve o sistemin adil olması gerekir. Yoksa Habermas’ın dediği gibi “Resmi aktörlerin çıkardığı formel hukuki düzenlemeler ve mekanizmalar toplumsal yaşam dünyamızı daha fazla kuşatmakta ve etkilemektedir.”

AV. ALİ YILMAZ GÜRKAN

İSTANBUL BAROSU