Yunanistan’ın Lozan Antlaşması’nın yeniden ele alınması doğrultusundaki isteklerine ilişkin basında yer alan haberler üzerine, ülkemiz ile Yunanistan arasında 20. yüzyılın başlarından beri başlıca uyuşmazlık konularından birini oluşturan Ege adalarının yasal durumunu düzenleyen Lozan Barış Antlaşması’nın ilgili maddelerine bir göz atmakta yarar olacağını düşündüm.

Ege Adaları konusunu düzenleyen Lozan Barış Antlaşması’nın 12. maddesi şöyledir: “İmroz (Imbros) Adası ile Bozcaada (Tenedos) ve Tavşan adaları (Iles aux Lapins) dışında, Doğu Akdeniz Adaları ve özellikle Limni (Lemnos), Semadirek (Semendirek, Samothrace), Midilli (Mitilene), Sakız (Chio), Sisam (Samos) ve Nikarya (Nicaria) adaları üzerinde Yunan egemenliği konusunda, 17/30 Mayıs 1913 tarihli Londra Antlaşması’nın 5. ve 1/14 Kasım 1913 tarihli Atina Antlaşması’nın 15. maddeleri hükümleri uyarınca alınan ve 13 Şubat 1914 tarihinde Yunan Hükümeti’ne bildirilen karar, bu antlaşmanın İtalyan egemenliği altına konulan ve 15. maddede belirtilen adalara ilişkin hükümleri saklı kalmak üzere, doğrulanmıştır. İşbu antlaşmada aykırı bir hüküm bulunmadıkça, Asya kıyısından 3 milden az bir uzaklıkta bulunan adalar Türk egemenliği altında kalacaktır.”

LOZAN’DA YOK

Lozan Barış Antlaşması’nın hiçbir hükmünde, Anadolu kıyılarından itibaren 3 mil mesafenin dışında kalan adalar üzerindeki Türk egemenliğinin sona ereceğine ilişkin bir kayıt yoktur. 3 mil uygulamasının bu mesafe dışında kalan adalar üzerindeki Türk egemenliğini sona erdirdiğini düşünmek Lozan Barış Antlaşması’nın ruhuna ve uluslararası hukuk kurallarına aykırıdır.

Lozan Barış Antlaşması’nın 12. maddesinde atıf yapılan 13 Şubat 1914 tarihli Altı Büyük Devlet Kararı, Yunanistan’a ismen sayılarak devredilen Semadirek, Limni, Midilli, Sakız, Sisam ve Ahikerya adaları dışında, 13 Şubat 1914 tarihinde Yunan işgali altında olan bazı Osmanlı adalarını da Yunanistan’a bırakmıştır.

Yunanistan’ın 13 Şubat 1914 tarihi itibarıyla işgali altına aldığı Osmanlı adaları, Taşoz, Semadirek, Gökçeada, Bozcaada, Limni, Bozbaba, Midilli, Sakız, İpsara, Sisam ve Ahikerya adaları’ydı. Bunlardan Semadirek, Limni, Midilli, Sakız, Sisam ve Ahikerya Adaları, Lozan Barış Antlaşması’nın 12. maddesinde sayılmıştır. Taşoz, Bozbaba ve İpsara adalarının ise 12. maddede isimleri geçmemektedir.

Bununla beraber bu adalar, Altı Büyük Devlet Kararı onanarak, işgal altında olmaları nedeniyle Yunanistan’a devredilmişlerdir. Şunu önemle belirtmek gerekir ki, 13 Şubat 1914 tarihinde Yunan işgali altında olmayan adalar üzerindeki Türk egemenliği bugün de sürmektedir.

Lozan Barış Antlaşması’yla İtalya’ya devredilmiş olan Ege Adaları ise şunlardır: “Türkiye... bugünkü durumda, İtalya’nın işgali altında bulunan Stampalia (Astropolia), Rodos (Rhodes), Kalki (Calki, Khalki), Skarpanto (Scarpanto), Kazos (Casos, Casso), Piskopis (Tilos), Miziros (Misiros, Nisyros), Kalimnos (Kalymnos), Leros, Patmos, Lipsos (Lipso), Simi (Symi) ve İstanköy (Cos, Kos) adaları ile bunlara bağlı adacıklar ve Meis (Castellorizo) Adası üzerindeki bütün haklarından ve sıfatlarından İtalya lehine vazgeçmektedir.”

Lozan Barış Antlaşması’nın 15. maddesi ile İtalya’ya, yukarıda isimleri sayılan 13 ada (bu sayıya Meis dahil değildir) ve bunlara bağlı adacıklar devredilmiştir. Ancak, ismen sayılarak devredilen adalara “bağlı” olarak devredilen adacıkların durumu çok açık değildir.

Lozan Barış Antlaşması’nın 15. maddesinde devredilmeyen başlıca adalara örnek olarak şunlar sayılabilir: Zürafa Kayalıkları, Eşek Adası, Nergiscik, Bulamaç, Keçi, Koçbaba, Ardacık, Çerte, Herke, Kendiroz, Kandilli, Kızkardaşlar, Sirina, Üç Adalar, Safran Adaları ve İstakida.

Lozan Barış Antlaşması’nın 16. maddesinde ise şöyle denilmektedir: “Türkiye,...egemenliği işbu antlaşmada tanınmış adalardan başka bütün öteki adalar üzerindeki her türlü haklarından ve sıfatlarından vazgeçmiş olduğunu bildirir; ...bu adaların geleceği ilgililerce düzenlenmiştir ya da düzenlenecektir.”

Bu hüküm, Türkiye’nin kıyılarından itibaren 3 milin dışında kalan bütün ada, adacık ve kayalıklar üzerindeki egemenlik haklarından vazgeçtiği anlamına gelmemektedir. Öte yandan, Lozan Barış Antlaşması’nın 16. maddesinin kapsamına yalnızca adalar girmektedir. Buna karşılık Türkiye’nin, adacıklar ve kayalıklar üzerindeki egemenlik hakları mahfuz tutulmuştur.

SORUN YUNAN TEZLERİNDE

Öte yandan 1911 Osmanlı-İtalya Savaşı’nda İtalya’nın ele geçirdiği Oniki Ada, 1947 tarihli Paris Barış Antlaşması’yla askersizleştirilmeleri koşuluyla Yunanistan’a devredilmişti. Ancak Yunanistan, 1960’ların başlarında Oniki Ada’nın bazılarını silahlandırdı. Silahlandırılan adalar şunlardı: Yunanların, Rodos Adası’nda 15. bin kişilik bir birliği vardı. Bu sayı özel muhafız taburu ile 25 bini geçmekteydi. Adanın her yeri birliklerle ve silahlarla doluydu.

Rodos’taki Maritsa Havaalanı Türkiye’ye yönelik jet harekâtları için inşa edilmişti. Rodos, Yunanistan’ın Türkiye’ye karşı en iyi silahlandırdığı adaydı. Öte yandan İstanköy’deki Yunan tugayına bağlı tümenin 1 piyade alayı, 4 piyade taburu, özel muhafız taburu ve 2 tank taburu vardı. İstanköy’de Antimahya havaalanı da Türkiye’ye yönelik jet harekâtları için kullanılmak üzere inşa edilmişti.

Yunanistan’ın mevcut uluslararası antlaşmalara uymayı kabul etmediği sürece, Ege Adaları üzerinde Türkiye ile Yunanistan arasında var olan uyuşmazlığın daha uzun bir süre devam edeceği öngörülebilir.