Sosyal güvenlik sistemi, insanların doğumdan ölüme kadar hayatının içinde hatta hatta hayatın ta kendisi olan bir sistem. Bu nedenle sistemde yaşanan sorunlar ve bu sorunlara getirilen çözüm önerileri toplumda hemen karşılık buluyor. Çünkü çok sayıda insanı ilgilendiriyor. Ülkemizde SSK, Bağ-Kur ve Devlet memurları olmak üzere yaklaşık 27 milyon aktif sigortalı, 14 milyona yakın emekli ve bunların sağlık yönünden bağımlıları ile birlikte tüm ülke nüfusu sosyal güvenlik kapsamında bulunuyor.

Son 8-9 aylık dönemde sosyal güvenlik alanında yapılan her yeni düzenleme büyük ilgi ile karşılanıyor. 3600 ek gösterge, Emeklilikte yaşa takılanlar (EYT), asgari emekli aylığı ile bayram ikramiye tutarlarının yükseltilmesi son yapılan yasal düzenlemeler. Bu düzenlemelerin toplumda beklentileri karşılayıp karşılamadığı veya karşılama oranının ne olduğu konusunda yapılan değerlendirmeler ayrıntılı olarak aşağıda açıklandı.

EMEKLİLİKTE YAŞA TAKILANLAR (EYT)

8 Eylül 1999 öncesi çalışmaya başlayanlar, 4447 sayılı Kanunla emeklilikte getirilen yaş hadlerine takılmış ve bu kademeli yaşların kaldırılarak haklarında bu tarihten önce yürürlükte bulunan sosyal güvenlik kanunlarının uygulanmasını istiyordu.

İktidar hep karşı olduğu bu talebe 23 yıl sonra karşılık verdi ve 3 Mart 2023 tarihinde yürürlüğe giren ve kamuoyunda EYT düzenlemesi diye bilinen 7438 sayılı Kanunla beklentileri tam karşılamayan bir düzenleme yaptı.

EYT’DE HANGİ BEKLENTİLER KARŞILANMADI?

Getirilen yasal düzenlemede, 8 Eylül 1999 öncesi sigortalı olanlar için emeklilikte yaş hadleri kaldırıldı. Ancak,  SSK’lılar için  5000 prim ödeme gün sayısı yerine, 5000 ila 5975 güne kadar kademelendirilen prim ödeme gün koşulları korundu. Yani prim ödeme gün sayısı 5000 gün olarak uygulanmadı.

Yine,  8 Eylül 1999 öncesi emeklilik şartlarından, ileri yaştaki sigortalılar için uygulanan ve kısmi yaşlılık aylığı olarak da ifade edilen kadın ise 50, erkek ise 55 yaşını dolduran SSK lılar için 15 yıl 3600 gün, Bağ-kur’lular için 5400 günle emekli olmak koşulları EYT düzenlemesinde yer almadı. 

Yani EYT yasası beklentilere tam olarak karşılık vermedi.

EYT’LİLERİN EMEKLİLİK MÜRACAATLARI VE AYLIKLARIN BAĞLANMASINDA YAŞANAN SORUNLAR

EYT düzenlemesi 3 Mart 2023 tarihinde yürürlüğe girdikten sonra bu kapsamda 2 milyon kişinin aylık talebinde bulunması bekleniyordu ve müracaatlar başladı.

SGK birimlerinde, emekli aylığı bağlama işlemleri emeklilik servisleri tarafından yapılıyor. Bu servislerde ortalama bir memurun yetişme süresi yaklaşık 3 yıl sürüyor. Aylık bağlama işlemleri uzmanlık ve mevzuat bilgisi isteyen bir iş. Emekli aylıkları  bilgisayar programları aracılığı ile bağlanıyor ancak, her bir sigortalının emeklilik dosyasının oluşturulması tescil ve hizmet kayıtlarının düzeltilmesi,  hizmetlerin toplanması, birleştirilmesi ve programa giriş işlemlerinin (programa belirli bilgiler giriliyor, sistemden gelen bazı bilgiler düzeltiliyor veya güncelleniyor) yapılması bunların şef ve müdür onayından geçerek muhasebeleşmesi, kısa sürede ve kolayca yapılan işlemler değil. Aylık bağlama işlemleri belirli bir prosedürü ve süreci olan işlemler.  Dolayısıyla SGK birimlerinde başka servislerde çalışan personelin kısa bir sürede eğitime tutularak aylık bağlama servislerinde görevlendirildiği biliniyor. Bu durum bir çok sorunu gündeme getirecek.

Öncelikle belirtmek gerekir ki 2 milyon kişinin aylık bağlama işlemleri SGK personeli tarafından yapılacak ve bu işlemlerin bir veya iki ayda sonuçlandırılması mümkün değil.

Ayda 32 bin, yılda 350-400 bin kişiye aylık bağlayan SGK’nın 2 milyon aylık talebini kısa sürede sonuçlandırması söz konusu olamaz. EYT düzenlemesi yürürlüğe girdikten sonra 3-31 Mart arasında 182 bin kişiye aylık bağladığı biliniyor. Bunun için personel geç saatlere kadar çalıştığı gibi hafta sonları da çalışmaya devam ediyor. Uzman olmayan veya çok yoğun çalışan personel tarafından ve normalde çok büyük dikkatle yapılması gereken aylık bağlama işlemlerinin sağlıklı olması pek mümkün görünmüyor. Hata yapma payı yüksek. Personele aylıkları kısa sürede bağlaması için baskı yapıldığı biliniyor. Ancak bu durum hatalı aylık bağlanmasına neden olur. Hatalı veya yersiz bağlanan aylıklar mutlaka düzeltilir ancak, düzeltme işlemleri uzadıkça EYT’lilere yersiz yapılan ödeme tutarları artar. Aylıkların iptali gündeme gelebileceği gibi yersiz yapılan ödemeler geri alınır ve EYT’liler açısından büyük mağduriyet yaşanabilir.

3600 EK GÖSTERGE ÇALIŞMASI

Memurların aylık maaşları, emekli olduktan sonra alacakları aylıkların ve emekli ikramiyelerinin belirlenmesinde büyük rol taşıyan ek gösterge önemli bir unsurdur. 

Polis, öğretmen, hemşire ve din görevlisi için gündeme getirilen bu uygulama tüm memurlara ek gösterge verilmesi şekline dönüştü ve 15/1/2023 tarihinde yürürlüğe giren 1/7/2022 tarihli ve 7417 sayılı devlet memurları kanunu ile bazı kanunlarda ve 375 sayılı kanun hükmünde kararnamede değişiklik yapılmasına dair kanunun 6. maddesi ile 657 sayılı kanuna ekli (I) ve (II) sayılı ek gösterge cetvellerinde değişiklik yapıldı.

3600 ek gösterge, belirtilen 4 meslek grubu dışında; avukat, il müdürü, bekçi, uzman jandarma, uzman erbaş, il müdür yardımcısı, ilçe müdürü, şube müdürü, gelir uzmanı ve mali hizmetler uzmanları ve denetmenlere de verildi.

3600 ek göstergenin farklı meslek ve unvan gruplarına verilmesi bu konuda yeni talepleri gündeme getirdi ve bir çok meslek grubu bu haktan yararlanmak için seslerini duyurmaya çalışıyor. Araştırmacılar, programcılar, çözümleyiciler, teknikerler, teknisyenler, şefler ve içra memurları bunların başında geliyor.

Gelinen noktada  birinci dereceli kadrodan aylık alan tüm kamu görevlilerinin ek göstergesinin 3600’e yükseltilmesine yönelik yasal bir düzenlemenin yapılması bu konuda toplumsal beklentiyi büyük ölçüde karşılar ve adaletsizlikleri ortadan kaldırır.

ASGARİ EMEKLİ AYLIĞININ 7 BİN 500 LİRAYA YÜKSELTİLMESİ

5 Nisan 2023 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 7447 sayılı Kanunun 12. maddesi ile 5510 sayılı Kanunun ek 19 uncu maddesinin birinci fıkrasında yer alan “5.500” ibaresi “7.500” şeklinde değiştirildi ve madde Nisan/2023 ödeme dönemi itibariyle yürürlüğe girdi. Yapılan düzenleme ile SSK ve Bağ-Kur emeklileri yönünden en düşük emekli aylığı tutarı 5 bin 500 liradan, 7 bin 500 liraya yükseltildi.

Alt sınır aylığı diğer bir ifadeyle, en düşük emekli maaşı uygulaması; sosyal güvenlik sistemlerinde aylıkların belirli bir miktarın altına düşmesini önlemek ve asgari geçim düzeyini korumak için yapılan bir uygulama. Alt sınır aylığı, emekli aylıklarının yeniden hesaplanması veya emekli aylıklarında yapılan bir artış olmayıp,  aylıkların ödenmek üzere bankaya gönderilmesinde, emeklinin gerçek aylığı  (yani prim ödeme gün sayısı ve prime esas kazançları dikkate alınarak hesaplanan aylığı) ile mukayese edilen bir aylık. 

Elbette ülkemizde gerçek emekli aylıklarının miktarı çok düşük hatta emeklilerin büyük bir kısmı Türk-İş tarafından Mart ayı için açıklanan ve 9 bin 590 lira olan açlık sınırının altında emekli aylığı alıyor. Emekli aylıklarının insanca yaşamın gereklerine uygun hale getirilmesi elzem. Ancak bunun yöntemi asgari emekli aylıklarını yükseltmek şeklinde olmamalı. Çünkü sosyal sigortalar primli sistemlerdir. Asgari emekli aylığı uygulamaları prim karşılığı olmayan aylıklar olup, bu uygulamalar sosyal güvenlik sisteminde dengeleri bozan unsurlar olarak görülüyor. Diğer bir yönü de, daha uzun süreler ve yüksek tutarlar üzerinden prim ödeyerek emekli olan insanlar açısından bir haksızlık yaratıyor. En düşük emekli maaşları yüzde 36,36 oranında artırılırken, 7 bin 500 lira üzerinde aylık alanların aylıkları artırılmıyor. Zaten asgari emekli aylıklarının yükseltilmesi bir zam değil öyle olsa tüm emekli aylıklarının artırılması gerekir idi.  Bu durum 3600 günden 9000 güne kadar asgari kazançlar üzerinden prim ödeyen insanları aynı torbaya koyuyor ve haksızlık yaratıyor. İnsanları kayıt dışına itebilecek uygulamalar oluyor.

5510/EK 19. MADDEDE YAPILAN ALT SINIR AYLIĞI DEĞİŞİKLİKLERİ

Asgari emekli aylığı uygulamaları, uzun vadeli sigorta kolları olan malullük, yaşlılık ve ölüm aylıkları için geçerli. İş kazası ve meslek hastalığı sonucu bağlanan sürekli iş göremezlik geliri ve ölüm gelirlerinde 7 bin 500 lira alt sınır aylığı uygulaması bulunmuyor.

Uygulama usul ve esaslarına bakıldığında; SSK ve Bağ-Kur kapsamında malullük ve yaşlılık aylığı alan tüm emeklilerin Nisan/2023 ödeme döneminde bankaya gönderilen aylıkları (ek ödeme hariç) 7.211,54 TL ile mukayese edilecek. Aylık tutarları bu miktarın altında olanların aylıkları bu miktara yükseltilecek ve bu tutara yüzde 4 oranında ek ödeme hesaplanarak (7.211,54 x 0,04= 288,46 +7.211,54= 7.500 TL) aylıklar bankaya 7 bin 500 TL şeklinde gönderilecek. Emekli aylıklarına 2023/Temmuz döneminde yapılacak artışlar sigortalıların kendi gerçek aylıklarına yapılacak ve yapılan artış sonrası sigortalının kendi aylığı 7.211,54 TL’nin altında ise yine aylıklar 7 bin 500 TL üzerinden ödenmeye devam edilecek. Yani aylık artışları 7 bin 500 liraya uygulanmayacak.

Ölüm aylıklarında, 7 bin 500 TL her bir hak sahibinin değil, ölen sigortalının aylığı ile mukayese edilecek. Yani ölüm dosyalarında dosya bazında 7 bin 500 lira ile mukayese işlemi yapılacak. Örneğin ölen sigortalının aylığı 6 bin lira ise ve geride sadece hissesi % 75 olan bir hak sahibi eş var ise önce gerçek aylıktaki hissesi bulunacak. (6000 x 0,75=4.500 TL) hak sahibinin 4.500 TL olarak bulunan hisse karşılığı aylığı bu defa 7.211,54 TL’nin yüzde 75’i ile mukayese edilecek. (7.211,54 x 0,75= 5.408,66) görüldüğü gibi bu tutar kendi hisse karşılığı aylığı olan 4 bin 500 TL’den yüksek olduğu için hak sahibine 5.408,66 TL ve bu tutarın ek ödemesi olan (5.408,66 x 0,04=216,35 +5.408,66=5.625,01 TL) tutar olan 5.625,01 TL ödenecek.

Asgari emekli aylığı uygulaması kapsamında Bağ-Kur ve SSK emekli sayısı yaklaşık 11 milyon kişi olup, bunun yüzde 25’i yani yaklaşık 2 milyon 700 bin kişisi daha önce 5 bin 500 lira olarak uygulanan alt sınır aylığı altında aylık almakta idi. Alt sınır aylığının 7 bin 500 liraya yükseltilmesi nedeniyle emeklilerin yaklaşık yüzde 40’ının alt sınır aylığı altında aylık alacağı tahmin edilmekte.

Netice itibariyle, sosyal güvenlikte sistemi bozan alt sınır aylığı uygulamaları yerine, emeklilerin aylık hesaplama sisteminin değiştirilerek, emeklilerin insanca ve açlık sınırının altında olmayacak şekilde yaşamalarına imkan veren aylıkların bağlanması için aylık

hesaplama sistemlerinin değiştirilmesi gerekiyor. Ancak iş bununla bitmez. Yeni getirilen aylık hesaplama sisteminin, daha önce bağlanan aylıklara  da intibakı gerekir. Yani eski aylıkların yeni getirilen sistemde yeni kurallara göre hesaplanması ve eski emekliler ile yeni emekliler arasında aylık bağlama sistemi yönünden eşitliğin sağlanması gerekir.

EMEKLİLERİN BAYRAM İKRAMİYESİ

5510 sayılı Kanunun ek 18 inci maddesi ile yapılan ilk düzenlemede gelir ve aylık ödenen sigortalı ve hak sahiplerine ramazan ve kurban bayramlarında, 1.000’er TL bayram ikramiyesi ödenmesi öngörülmüş, bu tutar 2021 yılında 1100 TL’ye yükseltilmişti. 5 Nisan tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan 7447 sayılı Kanunun 11. Maddesiyle 5510 sayılı Kanunun  ek 18. maddesinin birinci fıkrasında yer alan “1.100’er TL” ibaresi “2.000’er TL” şeklinde değiştirildi.

Buna göre, bayramın içinde bulunduğu ayda, gelir ve aylık ödemesi yapılanlara Ramazan ve Kurban Bayramında 2 bin lira bayram ikramiyesi ödenecek ve bu ödemelerin yapılmasında malullük ve ölüm aylıklarında bu tutarlar olduğu gibi ödenecek.

Ancak, bayram ikramiyeleri;

-Ölüm aylıklarında hak sahiplerinin hisseleri oranında ödenecek. Örneğin hak sahibi eşin ölüm aylığındaki hissesi yüzde 50 ise, eşe 2000 x 0,50 =1000 lira ikramiye ödenecek. Eğer ölüm dosyasında bir eş bir çocuk var ise ve hisseleri yüzde 50 ve yüzde 25 ise, eşe 1000, çocuğa 500 lira bayram ikramiyesi ödenecek.

-İş kazaları ve meslek hastalıkları sigortasından sürekli iş göremezlik geliri almakta olanlara, gelir bağlanmasına esas olan sürekli iş göremezlik derecesi oranı esas alınarak bu ikramiyeler ödenecek. Örneğin kişi yüzde 35 sürekli iş göremezlik derecesi üzerinden gelir alıyor ise ona ödenecek bayram ikramiyesi 2000 x 0,35= 700 lira olacak.

-İş kazası veya meslek hastalığı sonucu iş gücü kaybı yüzde 50 nin altında olan ve gelir almakta iken ölenlerden, ölüm nedeni iş kazası veya meslek hastalığına bağlı olmayanların hak sahiplerine, sigortalıya gelir bağlanmasına esas olan sürekli iş göremezlik derecesi üzerinden hak sahiplerinin hisseleri oranında ikramiye ödenecek. Örneğin sigortalı yüzde 40 iş gücü kaybı üzerinden gelir alırken ölmüş ve ölüm nedeni geçirdiği iş kazasına bağlı değil. Ölüm dosyasında sadece yüzde 75 hisse üzerinden gelir alan bir eş var. Bu eşe ödenecek bayram ikramiyesi 2000 x 0,40 = 800 TL’nin hak sahibinin hisse oranı olan yüzde 75’i yani 800 x 0,75=600 TL bayram ikramiyesi ödenecek.

-Sosyal güvenlik sözleşmeleri uyarınca kısmi aylık alanlara, ülkemiz mevzuatına tabi olarak geçen prim ödeme gün sayılarının, sosyal güvenlik sözleşmesine göre nazara alınan toplam prim ödeme gün sayısına olan oranı esas alınarak ikramiye ödenecek. Örneğin, sigortalının Türkiye’de 500 günü, Almanya’da 4800 günü var ve toplamda 5300 gün üzerinden sözleşme aylığı bağlanmış. Kısmi aylıkta oran 500/5300= 0,0944. Bu oran üzerinden sözleşme aylığı alan emekliye ödenecek bayram ikramiye tutarı 2000 x 0,0944 =188,80 TL olacak.

Birden fazla dosyadan aylık alanlara en fazla ödemeye imkan veren tek dosyadan ödeme yapılıyor. Örneğin bir kişi hem kendi emekli aylığını hem de eşinden ölüm aylığı alıyor ve emekli aylığı ölüm aylığından yüksek ise,bayram ikramiyesi tek dosyadan yani kendi emekli aylığı aldığı dosyadan ödenir.

Ölüm gelir/aylığı alan kız çocuklarına evlenmeleri halinde almakta oldukları aylıkların 24 katı evlenme ödeneği olarak verilmekte. Evlenme ödeneğinin hesaplanmasında bayram ikramiyeleri dikkate alınmıyor.

Bayram ikramiyelerinden kesinti yapılmadığı gibi bu ödemeler haczedilemiyor.

CHP Genel Başkanı ve Millet İttifakının 13. Cumhurbaşkanı adayı Sayın Kemal KILIÇDAROĞLU yaptığı açıklamada, iktidara geldiklerinde 2 bin lira olan bayram ikramiye tutarını asgari ücret tutarına yani 8 bin 500 liraya yükselteceğini ve Kurban bayramında, 5 bin 500 lira Ramazan Bayramından ikramiye farkı ve 8 bin 500 Lira Kurban Bayramı ikramiyesi olmak üzere Kurban bayramında emeklilerin hesabına 15 bin lira ikramiye yatırılacağını ifade etti. Gerçekten bayram ikramiyelerinin en az bu miktarlara yükseltilmesi gerekiyor. Bu açıklamalar emekliler için umut oluyor.

Son söz olarak, sosyal güvenlik yasalarında yapılan değişikliklerin ve yeni düzenlemelerin gereği SGK çalışanları tarafından yürütülüyor ve sonuçlandırılıyor. SGK çalışanlarının bu ağır iş yükü karşısında haklı talepleri var. Çok kez gündeme getirdim yine getirmek istiyorum. Normalde rutini çok yoğun olan SGK çalışanların çok geniş kesimleri ilgilendiren yeni düzenlemeler nedeniyle iş yükü çok daha ağırlaştı. 666 KHK ile ellerinden birçok özlük hakları alınmış ve motivasyonu yerlerde olan SGK çalışanları;

• Özel hizmet tazminatlarının 100 puan artırımlı ödenmesine yönelik sosyal güvenlik hizmetleri tazminatını, 
• Ek ödeme oranlarının yüzde 50 oranında artırılmasını, 
• Yılda iki kez ikramiye ödemesi yapılmasını, 
• Merkez ve taşra teşkilatı için sosyal sigorta uzmanlığı ve yardımcılığı kadrolarının ihdas edilmesini, 
• İl müdür yardımcısı, şube müdürü, merkez müdürü ve yardımcılarına makam/görev tazminatı verilmesini, 
• Fazla mesai ücretlerinin yenilenmesine,

İlişkin taleplerinin yerine getirilmesini istiyor.