- Soru: 26/6/1969 doğumluyum. 1/8/1985 yılında çırak olarak SSK’ye bildirimim yapıldı. Daha sonra ilk defa 25/12/1995 tarihinde sigortalı olarak çalışmaya başladım. Prim gün sayımı doldurduğum halde, emeklilik yaş koşulu yerine gelmediğinden emekli olamıyorum. Çırak olarak çalışmaya başladığım tarihin emeklilik başlangıcı sayılması halinde bugün emekli olabilirim. Çırak başlangıçları neden emekliliğe sayılmıyor. Çırak çalışmalarımızın emeklilikte dikkate alınması ya da bu kapsamda geçen hizmetleri borçlanmak istiyoruz. Bununla ilgili çalışmalar var mı? Beytullah K.

Cevap: İlk defa malullük, yaşlılık ve ölüm sigortası primi ödeyerek çalışmaya başladığınız 25/12/1995 tarihine göre emekli olma koşullarınız 56 yaş, 25 yıllık sigortalılık süresi ve en az 5 bin 825 prim gün sayısı. Prim gün ve sigortalılık süre koşulunuz yerine gelmiş ancak 56 yaş koşulunuzun 26/6/2025 tarihinde yerine geleceği anlaşılmakta. Çırak olarak geçen sürelerde emekliliğe esas prim kesilmediğinden, emeklilikte başlangıç olarak dikkate alınmıyor. Çırak olarak geçen hizmetiniz ve 18 yaş uygulaması dikkate alınmış olsaydı 25 yıllık süre, 49 yaş ve 5 bin 300 gün koşulları ile bugün emekli olmuş olacaktınız.

Kamuoyunda sık sık gündeme gelen bir konu, “çırak/stajyer olarak geçen hizmetlerin hem başlangıç hem de hizmet süreleri olarak emeklilikte dikkate alınması.”

- Çıraklar ve stajyerler işçi sayılır mı?

Çırak, çıraklık sözleşmesi esaslarına göre bir meslek alanında mesleğin gerektirdiği bilgi, beceri ve iş alışkanlıklarını iş içerisinde geliştirilen kişileri, stajyer ise okullarda verilen eğitim dışında gerçek üretim ve hizmet ortamında yetişmeleri amacıyla işletmede mesleki çalışma yapan öğrencileri ifade ediyor. Çırak ve stajyerlerin iş ilişkileri edim ve taahhütler yönünden işçilerden farklılık gösteriyor.

- Kamuoyunda bu talep nasıl oluştu? Çırak veya stajyerlikte geçen hizmetler neden emekliliğe sayılmıyor?

Özellikle 4447 sayılı yasayla emeklilikte kademeli yaşın getirilmesi ve emeklilik sürelerinin uzatılmasının sonucu olarak insanlar çırak veya stajyerlikte geçen sürelerinin dikkate alınarak daha erken emekli olma taleplerini gündeme getirmeye başladılar. Bu sürelerle ilgili beklenti; çırak ve stajyerlikte geçen sürelerin emekliliğe esas olacak şekilde borçlandırılması ve borçlandırılacak süreye göre tespit edilecek başlangıç tarihinin veya  çırak/stajyerlik hizmet başlangıçlarının doğrudan emeklilik işlemlerinde dikkate alınması yönünde. 

Emeklilik işlemlerinde başlangıç ve hizmet olarak dikkate alınan süreler; malullük, yaşlılık ve ölüm sigortası diğer bir ifadeyle, uzun vadeli sigorta kollarına tabi bildirilen süreler. Çırak ve stajyerlerden malullük, yaşlılık ve ölüm sigortası primi kesilmiyor. Bunlardan kısa vadeli sigorta kolları (iş kazası ve meslek hastalığı ile hastalık) primleri kesiliyor. 

Emeklilikte aranan koşullardan bir olan sigortalılık süresinin başlangıcı; sigortalı adına ilk defa malullük, yaşlılık ve ölüm sigortası primi bildirildiği tarih olup, bu tarihte sigortalıların 18 yaşını doldurmuş olmaları gerekiyor.

Süre, sigortalıların 18 yaşını doldurduğu tarihten (1/4/1981 tarihinden önce işe girenler için çalışmaya başladığı tarih) itibaren başlatılıyor. 

- Sosyal güvenlik sistemimizde bu süreler daha önce borçlanmaya konu edildi mi? 

24/4/1987 tarihli 3351 sayılı Kanunla, çırakların 05/07/1977 tarihinden önce geçen başarılı eğitim ve öğrenim sürelerinin borçlandırılmasına olanak verilerek; borçlanma başvuru tarihinde sigortalı olma şartı, borçlanma başvurusunun 1 yıl içinde yapılması, borçlanma bedelinin asgari günlük kazanç üzerinden yapılması ve borç ödeme süresinin 2 yılla sınırlı tutulması şeklinde koşullar getirilmiş. 

Borçlanılan süreler prim ödeme gün sayısına ilave edilmiş ve sigortalılığın başlangıcından önceki sürelerin borçlandırılması nedeniyle başlangıç tarihi, borçlandırılan gün sayısı kadar geriye götürülmüş. 

- Nasıl bir borçlanma yasası bu süreleri etkili kılar ve beklentileri karşılar?

Getirilecek düzenlemenin; çırak/stajyerlikte geçen sürelerin başlangıcının emeklilikte dikkate alınması yerine, borçlanılan sürelerin sigortalıların ilk defa malullük, yaşlılık ve ölüm sigortası bildirimi yapılan tarihten geriye götürülmek suretiyle başlangıç tespiti yapılmasını öngörmesi halinde, bu durum emeklilik süresini en fazla bir veya iki yıl erkene çeker ki bu da beklentileri karşılamaktan uzak olur. Çünkü, çırak/stajyer süreleri genellikle 18 yaşın altında geçiyor. Sosyal güvenlik sisteminde 18 yaş uygulaması var. Bunun anlamı, sigortalı ilk defa 1/4/1981 tarihinden sonra emeklilik primi ödeyerek çalışmaya başlamış ise sigortalılık süresinin başlangıcı 18 yaşın doldurulduğu tarih sayılıyor. 1/4/1981 tarihinden önce işe girenler için böyle bir uygulama bulunmuyor. Buna göre yapılacak düzenlemeyle, borçlanılan süre kadar sigortalılık başlangıcını geriye çekmek yerine, çırak/stajyerlik hizmet başlangıçlarının doğrudan emeklilik işlemlerinde dikkate alınması sağlanmalı.

Borçlanma başvuru tarihinde sigortalı olma şartı aranmamalı ve borçlanmalar asgari kazanç yerine, asgari ve azami kazanç arasında olmak kaydıyla sigortalıların tercihlerine bırakılmalı. Sigortalılardan çırak/stajyerlik çalışmalarında hastalık primi kesildiği için borçlanma oranı uzun vadeli sigorta kolları prim oranı kadar yani yüzde 20 olmalı.

Borçlanma hakkı bir defaya özgü olmamalı ve gerek başvuru gerekse ödemede süre sınırı olmamalı. 5510 sayılı Kanunun 41. maddesinde yer alan borçlanmalar gibi her zaman bu borçlanmalar yapılabilmeli.

SORULARINIZ İÇİN 

nergis.simsek@cumhuriyet.com.tr adresine e-posta yollayabilirsiniz.