Yıl 1945.

Cumhuriyet kurulalı 22, Atatürk öleli 7 yıl olmuş. Meclis’teki tek parti CHP, başında da İsmet İnönü.  

Türk Dil Kurumu Sözlüğü’nün ilk baskısında darbe kelimesinin karşısında sadece “Vuruş” yazılı.

Yıl 1955. 

Türkiye artık çok partili parlamenter sistemle yönetiliyor. CHP ilk seçimi kaybetmiş, Demokrat Parti iktidarda. 

Türk Dil Kurumu Sözlüğü’nün ikinci bakısında darbe kelimesinin karşısında  yine “Vuruş” ona ek olarak bir de “Çarpış” yazıyor.

Yıl 1959.

Ülkede gerginlik had safhada. Muhalifler fişleniyor. Öğrenciler dövülüyor. Gazeteciler hapse atılıyor. Kimse iktidar aleyhine tek bir kelime bile edemiyor. Cumhuriyet ve devrimlerine karşıtı hareketler yükseliyor. Dini siyasete alet eden politikalar hâkimiyet alanlarını genişletiyor. Ülkenin tarihindeki ilk darbe bir yıl sonra askerden gelecek. Henüz bunu kimse bilmiyor.

Türk Dil Kurumu Sözlüğü’nün üçüncü baskısında darbe kelimesinin karşısında “Vuruş, çarpış. Hükümet darbesi. Hükümeti kanunsuz yollardan ele geçirme” yazıyor.

60’LI YILLARIN DARBE TANIMI

Yıl 1966.

Aydınların, sanatçıların, laikliğe sahip çıkanların, cumhuriyeti ve devrimlerini savunanların, solcuların, komünistlerin, memurların, köylülerin, akademisyenlerin hep birlikte sevinçle karşıladığı ve askerin de sol hassasiyetleri olabileceğine, çağdaş bir gelecek için tehlikeyi bertaraf ettikten sonra, görevi biter bitmez hemen köşesine geri çekilebileceğine bir an için olsun inanan halkın can-ı gönülden alkışladığı ilk darbe tecrübesinin üzerinden altı yıl geçmiş. 

Darbenin hemen ardından mükemmel bir anayasanın hazırlanıp da asla hayata geçirilmemesinin üzerinden de beş yıl. 

Türk Dil Kurumu’nun sözlüğünün dördüncü bakısında darbe kelimesinin karşısında hâlâ aynı şey yazıyor. “Vuruş, çarpış. Hükümet darbesi. Hükümeti yasadışı yollardan ele geçirme.”

Yıl 1969.

Sol artık fraksiyonlara bölünmüş. İki kutuplu dünyanın coğrafyaya yansıyan gerilimi ülkeyi çok sert bir sağ-sol çatışmasına doğru hızla götürüyor. İktidarda başarısız koalisyonlar. CHP, sonunda yerini Demokrat Parti’nin devamı olarak algılanan Adalet Partisi’ne kaptırıyor.

Türk Dil Kurumu’nun sözlüğünün beşinci bakısında darbe kelimesinin karşısında hâlâ “Vuruş, çarpış. Hükümet darbesi. Hükümeti yasadışı yollardan ele geçirme” yazıyor.

Yıl 1974.

Askeri Muhtıra’nın üzerinden üç yıl geçmiş. CHP artık İnönü ile değil, Ecevit ile sahnede. Erbakan ve Türkeş siyasetin yeni aktörleri. Kıbrıs Barış Harekâtı başlamış. Amerikan ambargosu var. Sol fraksiyonlar bölünerek çoğalmış.. Sokak çatışmaları artıyor. Ülkede komünist avı yapılıyor. 

Türk Dil Kurumu’nun sözlüğünün beşinci bakısında darbe kelimesinin karşısında yeniden sadece “Vuruş, çarpış” yazıyor.

80 SONRASININ POSTMODERN DARBELERİ

Yıl 1983.

12 Eylül’ün darbeci askerleri tarafından hazırlanan 1982 Anayasası halkoylaması sonucu yüzde 91.37 oyla kabul edilmiş. İlk seçimlerde Anavatan Partisi iktidara gelmiş ve Özal dönemi başlamış. 

Türk Dil Kurumu’nun sözlüğünün altıncı bakısında darbe kelimesinin karşısında “1. Vuruş, çarpış. 2. Bir ülkede zor kullanarak yönetimi devirme eylemi: Hükümet darbesi. 3. Birini kötü duruma düşüren, sarsan olay” yazıyor.

Yıl 1988.

Özal hâlâ başbakan. Türkiye’de yeni değerler pazarlanmaya başlanmış. Hızlı bir liberalleşme ve beraberinde özelleştirme rüzgârı çıkıyor. Rusya Afganistan’dan çekiliyor. Komünist blokun dağılmasına ramak kalmış.

Türk Dil Kurumu’nun sözlüğünün yedinci bakısında darbe kelimesinin karşısında aynı şeyler yazıyor.

Yıl 1998.

İrticaya karşı 28 Şubat kararları alınmış. 12 Eylül sonrası kurulan ve 1995 seçimlerinden birinci parti olarak çıkan, Erbakan başkanlığındaki Refah Partisi “Laik, Cumhuriyet ilkesine aykırı eylemleri” gerekçesiyle Anayasa Mahkemesi tarafından kapatılmış.

Türk Dil Kurumu’nun sözlüğünün o yıl yapılan sekizinci bakısında...

Darbe kelimesinin karşısında...

Bir önceki tanımlara ek olarak artık bir de “ ‘Demokratik yollardan yararlanarak’ hükümeti istifa ettirmek veya rejimi değiştirecek biçimde yönetimi devirmek” yazıyor. 

Sonrası...

Bildiğiniz gibi, AKP’nin önlenemez yükselişi ve rejimin türlü iktidar suikastlarına kurban edilişi...

Bugün hâlâ Türk Dil Kurumu’nun sözlüğünün on birinci son baskısında...

Darbenin kelime anlamları arasında...

“Demokratik yollardan yararlanarak hükümeti istifa ettirmek veya rejimi değiştirecek biçimde yönetimi devirmek” yazıyor.

“Darbe”nin devamlı değişen kelime anlamıyla, bizim için değişen anlamı arasında geçen şu 76 yıldan sonra şu soruları demek ki daha dikkatli sormak gerekiyor. 

Asıl darbe nedir, nasıl yapılır ve kim yapar?

Devlete ait kurumlarda hazırlanan şu sözlükler, darbe kelimesini, darbe yapılmadan önce mi yoksa yapıldıktan sonra mı tanımlar?