Trabzon’da çıkan Yeniyol gazetesi, Atatürk’ün kurduğu genç Cumhuriyetin, 1936 yılında, Anadolu’da eğitimden ekonomiye, ulaştırmadan kültür-sanata kadar belli başlı çalışmalarını şöyle sıralamıştı.

Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş felsefesinde etnik köken, din ve mezhep farkı gözetilmeden tüm Türkiye Cumhuriyeti yurttaşlarının; Türk milletinin/ulusunun eşitliği esastır. Atatürk’ün bir ulus devlet olarak kurduğu Türkiye Cumhuriyeti’nde millet/ulus, tek bir etnik kökene, tek bir dine veya mezhebe dayanmaz. Bu nedenledir ki Atatürk’ün kurduğu genç Cumhuriyet, Misakı Milli sınırları içinde her bölgeyi, en ücra köşesine kadar, kalkındırmak, uygarlaştırmak için çaba sarf etmiştir. Cumhuriyet, kuruluş felsefesi gereği, her şeyden önce, yüzyıllarca adeta kaderine terk edilmiş; ağaların, şeyhlerin, şıhların gölgesinde aşiretlerin, tarikatların, cemaatlerin baskısı altında ezilmiş, sömürülmüş ve her bakından geri bırakılmış Anadolu’nun, özelikle de doğusunun kötü kaderini değiştirmek istemiştir.

Yeniyol, 1 Ocak 1937 

Örneğin, 1936 yılında Trabzon’da günlük olarak çıkmaya başlayan Yeniyol gazetesi, 1 Ocak 1937 tarihli sayısında, Türkiye Cumhuriyeti’nin 1936 yılı bilançosunu şöyle çıkarmıştır:

1936’DA DOĞU İLLERİ

• 1936 senesi doğu illeri için kalkınmanın bir başlangıcı olmuştur. Bu başlangıcın izleri, gelecek sene kendini daha iyi gösterecektir. Üçüncü Umumi Müfettişliğin ve bölgedeki vilayetlerin değerli idarecilerinin gayret ve faaliyetleri, (Cumhuriyet öncesinde) ihmal edilmiş, benimsenmemiş olan doğu illerine kalkınma imkânını vermiştir. Tabiatın her türlü zenginliklerine sahip olan doğu illeri 1936 senesindeki gayretlerin meyvelerini önümüzdeki senelerde toplayacaktır. 1936 senesi doğu illerine, kalkınma, ilerleme programı altında çalışma servetlerinden istifade tohumları atmıştır.
• Maliye, İktisat, Gümrük ve İnhisarlar vekilleri doğu illerinde uzun seyahatler yapmışlar, ihtiyaçları yakından görmüşler, halka temas etmişlerdir. Bu temaslarında en ufak bir noktayı gözden kaçırmamışlar; yaralara merhem bulmak çarelerini araştırmışlar ve tespit etmişlerdir. Bu seyahat sonucunda önemli kararlar alınmıştır.
• Doğu illeri vekilleri, Üçüncü Umumi Müfettişinin reisliği altında toplantı yaptılar, doğu illerinin kalkınması için esaslı kararlar verdiler.
• Sivas-Erzurum demiryolunun inşasında azami faaliyet sarf edilmiştir. Hükümet, bu hattın evvelce kararlaştırılan müddetten bir sene evvel halkın istifadesine konması sebeplerini hazırlamıştır.
• İran transit yolu doğu illerinin belli gayelerinden biri haline girmiştir. Yol üzerinde esaslı inşa ve tamirler yapılmıştır.
• Erzurum ve Kars haritalarının alınmasına başlanmış ve faaliyet oldukça ilerlemiştir.
• Kuvarshan Bakır Madeni yeniden işlemeye başlamıştır.
• Murgul Madeni Fabrikası’nın tamiri ve işletilmeye başlanması, Serdarabat Barajı’nın bitirilmesi kararlaştırılmıştır.
• Doğu illerinde bir iplik fabrikası, bir şeker fabrikası, bir soğuk et fabrikası inşası hazırlıklarına başlanmıştır.
• Yeni bir Erzurum şehri yapılmasına başlanılmıştır. Hazırlanan plan ve şartnamelere göre ihale yapılmak üzeredir.
• Erzurum, Kars, Gümüşhane, Of, Sürmene, Hopa, Rize, Arhavi, Viçe ve Bayburt’ta yapılacak elektrik (sistemlerinin) iptidai mukaveleleri Alman şirketi ile akdedilmiştir.
• Karaköse yeni bir vilayet haline gelmeye başlamıştır. Bir un fabrikası, elektrik tesisatı, otel, hamam, sinema ve konferans salonlarını ihtiva etmek üzere Halkevi yapılmıştır.
• Gümüşhane’de hastane inşasına başlanmıştır.
• Trabzon hastanesinin ikmal ve ıslahı kararlaştırılmıştır.
• Kağızman ve Hasankale’ye demir borularla iyi su getirilmiştir.
• Göle’de damızlık inek hane açılmıştır.
• Birçok yerde hükümet konakları vesair resmi binalar tamir edilmiş ve yeniden inşa edilmiştir.
• Karaköse’de halı tezgâhı kurulmuştur.
• Erzurum’da Sipahi Ocağı, Trabzon’da Şehir Kulübü kurulmuştur.
• Hopa’da bir iskele inşası kararlaştırılmıştır.
• Çay ve mandalina yetiştirilmesi, ihracat maddelerinin ıslah ve ihracı hususunda çalışılmış, tetkikler yapılmıştır.
• Fındık piyasası üreticinin yüzünü güldürerek derecede yükselmiştir.
• Iğdır pamuk üreticileri arasında bir kooperatif, Kars ve Iğdır da ihracat ticaret birliği (kurulması) kararlaştırılmıştır.
• Kars’ta köylülere önemli miktarda arazi dağıtılmıştır. 
• Erzurum ve Trabzon merkezlerinde birer akşam kız sanat okulu açılmıştır.
• Erzurum Türk eski eserlerinden olan çifte minareler medresesi tamir edilmiştir. Bu medresesin bölge vilayetleri müzesi haline getirilmesi için tedbirler alınmıştır.
• Bölge vilayetlerinin her birini ayrı ayrı ve mahalli tarihlerini tespit için heyetler kurularak çalışmaya sevk edilmiştir. 
• Eski eserlerin korunması ve derlenip toplanmaları işlerine başlanılmıştır.
• Bölge vilayetlerindeki ilkokul öğrencilerinin sanat duygularını ve el becerilerini geliştirmek amacıyla Erzurum’da bir el işleri sergisi açılmıştır.
• (Bölgede) 60 küsur ilkokul binası yapılmış; bunlardan 40 küsurunun inşaatı bitirilerek açılmıştır. 
• (Bölgede) öğretmenlerin sayısı çoğaltılmıştır. Öğrenci miktarı artırılmıştır. 
• Trabzon, Kars, Çoruh ve Gümüşhane vilayetlerinde pansiyonlu (yatılı) ilkokullar kurulmuştur.
• Ağrı’da bir ortaokul açılmıştır.
• Bazı kazalarda ortaokul binaları inşa edilmiştir.
• Trabzon Lisesi’nin Kavak Meydanı’ndaki binasının tamiri hazırlıklarına başlanmıştır. 
• Birçok yerler telefonla birbirine bağlanmıştır. 
• Öteden beri halkı rahatsız eden bazı serseriler tenkil edilerek doğu illeri huzur ve sükûna kavuşmuştur. 
• Yağan fazla yağmurlar Trabzon ve civarında tahribat yapmış, Erzurum-Trabzon şosesini önemli derecede bozmuştur. Trabzon’da belediye tarafından betonarme olarak yapılan Moloz İskelesi halkın kullanımına açılmıştır. 
• Birçok yerde çarşaf ve peçeler kaldırılmıştır. (Bu konuda belediyelerin yönlendirmeleri etkili olmuştur)
• Kars, Erzincan ve Erzurum’da içme suyu getirilmesi kararlaştırılmış, Kars’ın (içme suyu projesi) ihale bile edilmiştir. 
• Erzurum Öğretmen Okulu’nun inşasının tamamlanması için ihale yapılmıştır.
• Erzurum, Kars, Erzincan, Artvin ve Bayburt Halkevleri inşası kararlaştırılmış, ödenek sağlanmıştır. 
• Erzincan Ovası Sulama Projesi hazırlanmaktadır.
  

1936’DA TRABZON

• Türkiye’nin her tarafındaki şehirler ileri hareketlere devam ediyorlar. (…)
• 1936 senesinin Trabzon’da en kuvvetli hatırası çarşafların kalkmış olmasıdır. Kadınların son esaret nişanesi olan bu kara örtüler mazinin karanlıklarına gömüldü gitti. 
• Trabzon’da stadyum yapılması için ödenek bulunmuş ve projeler hazırlanmaya başlanmıştır. 
• Şehir kulübü kurulmuştur.
• Akşam Kız Sanat Okulu açılmıştır.
• Trabzon Hastanesi’nin ikmal ve ıslahı hakkında kararlar alınmıştır.
• Fındık piyasası üreticinin yüzünü güldürecek kadar yükselmiştir. 
• Mülhakatta ortaokul binaları yapılmış, Trabzon Lisesi’nin tamiri esasları hazırlanmıştır. 

1936’DA GENEL DURUM

• Türkiye 1936 yılında da ileri adımlarını atmaya devam etmiştir. (…) Ordumuz denizde, havada, karada kuvvetlidir. Türk askeri çağın en yeni silahları ile donanmış olarak vatanı savunmaya hazırdır. Türk çocukları (Hava Kuvvetlerine) birçok uçak hediye etmekle orduya şükranlarını sunmuştur.
• Türkiye 1936 yılında inkılap tarihinde değerli eserler bırakmış olmakla iftihar eder. 1936 yılının önemli olayları şunlardır:
• Montrö zaferi kazanılmıştır. Askerlerimiz boğazlara büyük askeri törenlerle girmişlerdir.
• İngiltere kralı İstanbul’u ve Atatürk’ü ziyaret etmiş, İngilizlerle dostluğumuz yenilenmiştir.
• Fransız-Suriye Antlaşması üzerine İskenderun ve Antakya’daki Türkler, bağımsızlıkları için mücadeleye başlamışlardır. Antlaşma ilkelerine dayanan Türkiye, İskenderun ve Antakya işinin halledilmesi için Milletler Cemiyeti’ne başvurmuştur. 
• Komşu ve Müttefik Devletlerle olan dostluğumuz muhtelif vesilelerle bir kat daha kuvvetlendirilmiştir. 
• Yeniden birçok köprüler şoseler (yollar) yapılmıştır. 
• Sivas-Erzurum, Çetinkaya-Malatya iltisak hattı, Filyos-Zonguldak hattı üzerinde inşaata devam edilmektedir. Afyon-Karakuyu hattı işletmeye açılmıştır. Bozaönü-Isparta hattı, Baladız-Burdur hattı tamamlanmıştır. 
• Şark demiryolları satın alınmıştır.
• İstanbul’daki uçak limanı (Yeşilköy Havalimanı) satın alınmıştır. 
• İstanbul ve Ankara radyoları hükümetçe işletilmeye başlanmıştır.
• Denk Bütçe Türkiye Cumhuriyeti’nin şiarı olmuştur. Eski mali sene bütçesi denk olarak hatta fazlasıyla kapanmış ve yeni mali sene bütçesi denk olarak çıkmıştır. 
• Vergi kanunları düzenlenmiş, yeni projeler hazırlanmıştır. 
• Ülkenin para durumu sağlamlaştırılmış, iktisadi dengeye her sene olduğu gibi önem verilmiştir.
• Beş Senelik İktisadi Plan’ın uygulanmasına devam edilmiştir. 
• İzmit Kâğıt Fabrikası açılmış, yeni bir fabrikanın temeli atılmıştır. 
• Karabük Demir-Çelik Fabrikaları ihalesi yapılmıştır. 
• Maden tetkik ve arama işlerine hararetle devam edilmiştir.
• İş Kanunu çıkmıştır.
• Bankalar Kanunu çıkmıştır.
• İstanbul’da toplanan dil kurultayına yabancı âlimler de katılmıştır.
• Köylüleri okutmak için tedbirler alınması kararlaştırılmıştır.
• Milli musiki ve tiyatro esasları üzerindeki inceleme çalışmalarına devam edilmiştir.
• Birçok yerde ilkokul ve ortaokullar açılmıştır.
• Tarih Kurumu ileri araştırmalarına devam etmiştir, birçok eserler çıkarmış, hafriyat (kazı) yapmıştır. Ankara’da 20 bin ciltlik bir kütüphane kurmuştur.
• Cezaevlerinde önemli düzenlemeler yapılmıştır. İmralı’da bir açıkhava hapishanesi kurulmuştur. Meşhud Suçlar Kanunu çıkmıştır. Ceza Kanunu’nda bünye ve ihtiyaca göre esaslı değişiklikler yapılmıştır.
• Tütün Bakım Evleri yapılmış, tütün kilimatisyonu inşa edilmiştir. (…) 
• Çamaltı’nda ince tuz fabrikası kurulmuştur.

***

Trabzon’da çıkan Yeniyol gazetesi, Atatürk’ün liderliğindeki genç Cumhuriyetin, 1936 yılında Anadolu’da eğitimden ekonomiye, ulaştırmadan kültür-sanata kadar belli başlı çalışmalarını böyle sıralamıştır. Genç Cumhuriyetin 1936 bilançosuna bakıldığında dönemin CHP hükümetinin, Anadolu’nun, özellikle de doğu illerinin kalkınmasına ağırlık verdiği; doğu illeri kalkınma ve ilerleme programını uygulamak için çeşitli bakanların doğu ilerini ziyaret edip, halkın dertlerini dinleyip “yaralara merhem bulmak çarelerini” araştırdığı görülmektedir. 

Özetle; Anadolu’da çeşitli bölgelerdeki demiryolu ve kara yolu inşaatları devam etmiştir. Çeşitli iskeleler inşa edilmiştir. Bazı kentlerde devlet binaları tamir edilmiş, bazılarında yenileri yapılmıştır. Bazı kentlerin imar planları hazırlanmış ve bazı kentler haritalandırılmıştır. Madenler işletilmiştir. Doğu illerinde bir iplik fabrikası, bir şeker fabrikası, bir soğuk et fabrikası inşası hazırlıklarına başlanmıştır. Bazı kentlere elektrik ve temiz içme suyu getirmek için çalışmalar yapılmıştır. Kentler telefonla birbirine bağlanmıştır. Çeşitli illerde Halkevleri yapılmıştır. Şehir kulüpleri kurulmuştur. Trabzon’da bir stadyum inşa edilmesi için çalışmalara başlanmıştır. Bazı illerde hastaneler inşa edilmiştir. Çeşitli illerde ilkokullar, ortaokullar ve liseler inşa edilmiştir. Bazı okullar tamir edilmiştir. Doğu bölgesinde çeşitli illerde 60’tan fazla ilkokul yapılmış, öğrenci ve öğretmen sayıları artırılmıştır. Erzurum ve Trabzon’da birer akşam kız sanat okulu açılmıştır. Erzurum’da öğretmen okulunun inşası devam etmiştir. Tarım ve hayvancılık desteklenmiştir. Çay, mandalina, fındık, pamuk gibi tarım ürünlerinin yetiştirilmesi ve pazarlanması konusunda çalışmalar yapılmıştır. Kooperatifler ve birlikler kurulmuştur. Kars’ta topraksız köylüye toprak dağıtılmıştır. Kent tarihleri araştırılmış, çeşitli tarihi eserler onarılmış, eski eserler derlenip toplanıp korunmuş, çeşitli kentlerde müzeler açılmasına karar verilmiştir. Sergiler açılmıştır. Doğu illerinde huzur ve güvenlik sağlanmıştır. Birçok yerde çarşaf ve peçeler kalkmıştır. 1936 yılında Türkiye çok güçlü bir orduya sahiptir. Montrö Zaferi kazanılmıştır. İngiltere kralı, Atatürk’ü ziyaret etmiştir. Hatay’ın kurtuluş süreci başlamıştır. Ülke genelinde çeşitli köprüler ve yollar yapılmıştır. Birçok demiryolu hattı tamamlanmıştır. Ülke ekonomisi güçlendirilmiştir. Denk bütçe sağlanmıştır. Para durumu sağlamlaştırılmıştır. Bazı yatırımlar millileştirilmiştir. Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı uygulanmaya devam etmiştir. Bazı fabrikalar açılmış, bazılarının temelleri atılmıştır. Maden arama çalışmaları devam etmiştir. İş Kanunu ve Bankalar Kanunu çıkarılmıştır. Vergi sistemi düzenlenmiştir. Dil, tarih, arkeoloji, müzik, tiyatro, kütüphanecilik konusundaki çalışmalara devam edilmiştir. Köylülerin okutulması için yeni projeler geliştirilmiştir. Ceza kanunu düzenlenmiştir.

Kısacası Atatürk’ün genç Cumhuriyeti, etnik köken, din ve mezhep ayrımı yapmadan, bir sosyal devlet bilinciyle, tüm yurttaşlarını uygar yaşam olanaklarına kavuşturmak için –üstelik Dünya Ekonomik Buhranı devam ederken ve Osmanlı borçları ödenirken-  olanaklar doğrultusunda olabildiğince mücadele etmiştir.