Yıl 1792. Büyük Fransız Devrimi, üç yaşında.

24 Haziran sabahı, Tuileries Sarayı’nın önünde, her birini dört atın çektiği iki yaylı duruyor. 

Fizik bilgini, kont ve şövalye De La Borda, ünlü kimyager Lavoisier; filozof, matematikçi ve devrimci yasama meclisi milletvekili Condorcet, dostları Pierre Mechain ve Jean Baptiste Delambre adlı astronomi bilginlerine “güle güle” demeye gelmişler. 

Zamanın en önemli bilim insanlarını bir araya getiren bu yolculukla, tarihi tarih yapan o sıra dışı ve korkunç maceralardan biri, “metre”nin öyküsü başlıyor...

Herkes için “özgürlük, eşitlik ve kardeşlik” amaçlayan, ve bu amacı “evrensel” olarak betimleyen cumhuriyetçi devrim meclisi; Delambre ve Mechain’i yepyeni, tek bir ölçü birimi saptamakla görevlendirmiş. 

Dünyada o güne değin ortak bir uzunluk ve ağırlık ölçüsü yok. 

Her ülkede kullanılan ölçüler farklı, zaten hepsi yaklaşık ve birbirini tutmuyor. Yalnız Fransa’da bile arşın, parmak, avuç, ayak gibi tam 800 ölçü birimi var. 

Yurttaş Delambre ve Mechain, Fransa’yı bir uçtan diğerine  kateden Paris meridyenini ölçmeye gidiyorlar. 

TÜM İNSANLIĞA BİR ÖLÇÜ

Delambre, Dunkerque’ten başlayacak ölçümlerine; Mechain ise Barcelona’dan. İki bilgin, Paris meridyenini ölçe ölçe Rodez’de buluşacaklar.

Bu görkemli maceranın planlayıcılarından olan milletvekili Condorcet, iki bilginin yolculuklarını henüz başlamadan “tüm halklara ve zamanlara” adamış.

Peki Paris meridyeni (boylam) ile ortak bir uzunluk biriminin ne ilgisi var?

Dunkerque ile Barcelona arasındaki boylam parçasının ölçümü, tüm meridyenin uzunluğunu hesaplamaya yarayacak ve bu uzunluğun 40 binde 1’i, “ölçüt” alınacak. Yeni ölçütün isim babası Borda, “Metre, diyeceğiz ona!” diye ilan etti genç cumhuriyetin devrimci meclisinde.

Metre’nin ölçüsü, ağırlık birimi kilogramın da hesaplanmasına yarayacak ve her iki ölçüm de matematiğe çağ atlatacak olan “ondalık sistem”e göre yapılacak.

İki bilginin adım adım meridyen ölçüm yolculuğu, tam altı yıl sürüyor, sevgili okurlarım. Bu altı yıl içerisinde süregelen Fransız Devrimi, kralın kafasını kesiyor. Kraliyet ilga ve cumhuriyet ilan ediliyor. Tüm ülkeden yüz binlerce “potursuz , yani üniformasız, silahsız ve pusatsız” yurttaşlar ordular oluşturuyor. 

TARİHİ BAZEN YOKSULLAR YAZAR

Çünkü Avrupa krallıklarının orduları, cumhuriyetçi Fransa’ya savaş açmışlar. Dört bir yandan saldırıyorlar. Kulluktan yurttaşlığa geçen Fransız halkının, dağıttığı kraliyet ordusundan kalan top sayısı yetersiz. Tüm kilise çanlarını eritip top döküyorlar. 

Barutları yok. Tüm evlerin, tüm ahırların rutubetli duvarlarını kazıyor, güherçile çıkarıyor, barut yapıyorlar. Koskoca Avusturya imparatorunun kumanda ettiği düşman ordularını geri püskürtüyor, o potursuzlar. Paris’te “terör” dönemi başlıyor. Bilgin milletvekili Condorcet, idam ediliyor. 

Yurttaş Delambre ve yurttaş Mechain ise tarihin bu dehşet diliminde hep meridyeni ölçüyorlar. Adım adım, tüm Fransa’yı katediyorlar. Delambre, defalarca tutuklanıyor. Paris’teki devrimciler birbirlerini yiyor, ancak “metre”nin babalarını koruyacak, kurtaracak yetkili bir merci çıkıyor hep. 

YAŞATAN TUTKU

İspanya, Fransa’ya savaş açıyor aynı zaman diliminde. Barcelona’dan yola çıkan Mechain, iki ülke arasındaki sınırı çizen Pyrenees Dağları’nda mahsur kalıyor. Korkunç bir kaza geçirip, aylarca ölümle pençeleşiyor. Aklını yitiriyor, çıldırıyor. Düzeliyor sonra. Ölçümlerini sürdürüyor. 

1798 yılında, sonradan Fransa’nın Makyavel’i olarak anılacak büyük devlet adamı Talleyrand’ın çağrısıyla Paris’te toplanan ve yedi ülkeden gelen bilginlerin oluşturduğu bir heyet; “metre” ölçümlerinin sağlamasını yapıyorlar. 

Ve devrimci mecliste, yurttaş Delambre ile yurttaş Mechain’i ayakta alkışlanırken; “Tek ve bölünmez Fransız Cumhuriyeti’nin yedinci yılı, Messidor ayının dördü ve saat öğleden sonra üçte, halkın vekili yurttaşlara” platinden dökülmüş ilk metre ve ilk kilogram gösteriliyor.

Bugün bu ölçü birimleri, Sevres Parkı’nın Breteuil Köşkü’nde sergileniyor.

DEVRİMLERİN BÜYÜKLÜK ÖLÇÜSÜ

Dünya tarihinde evrensel uygarlığa yeni fikirler katan devrimlere “büyük” denir. Daima dinsel tabulara karşı ve bilimsel ilericilikten beslenen bu devrimler, yüzyılını tamamlamadan mutlaka bir karşıdevrimle durdurulur. Ama ürettikleri evrensel fikirler çok geçmeden karşıdevrimin hakkından gelir ve yeni sistemi oluştururlar.  

Siyasal İslam, İran’daki gerici devrimden Türkiye’deki yoz baskıcılığa; hiçbir fikir üretemediği, üretemeyeceği ve bilime ters düşen hurafelerle insanlığın gelişimine ilerici ve yenilikçi değerler katamadığı içindir ki süresi dolduğunda, küllerinden doğamayacaktır!