Suriye’de Esad yönetimi düştü. Ortadoğu coğrafyasında her an her şey olabilir görüşü bir kez daha kendini kanıtladı. Cihatçı HTŞ liderliğindeki muhalif grupların İdlib’den başlattıkları ilerleyiş 10 gün içinde Suriye’nin kalbine ulaştı. 2011’den bu yana süren savaşta Esad lehine dengelerin değişmesinde ana aktörler olan Rusya ve İran’ın “Şam’a destekteyiz” çıkışlarına karşın etkin askeri müdahaleye girişmemeleri ya da girişememeleri de dikkat çekiciydi. O nedenle Şam yönetiminin düşüşü akıllara arka planda ABD-İngiltere cephesiyle Rusya hattında Ukrayna’nın yanı sıra Akdeniz’e çıkışın bir şekilde süreceği konularına ilişkin pazarlıkların olabileceği görüşünü doğuruyor.

Hatta Moskova’nın sözünden çıkmayan Esad’ın, Ankara’nın “Görüşelim” çağrılarını reddetmesi de bu açıdan değerlendirilebilir. Esad’a ülkeden çıkış izni verileceği, bunun için pazarlıkların beklenmesi söylenmiş de olabilir.

Gelişmeler Türkiye açısından kritik, buzdan zemin üzerinde politika izlenmesi gereken bir sürece işaret ediyor. Kuşkusuz ortak dilek yıllar boyu süren savaşla büyük acılar yaşayan komşu Suriye halkının artık toprak bütünlüğü, egemenlik temelinde birlik içinde barış ve huzura kavuşması. Atatürk’ün dış politika anlayışının temeli olan “Yurtta barış, dünyada barış” ilkesinin önemi komşumuzda sağlanacak istikrarla da öne çıkıyor.

KADINLAR İÇİN KAYGI

Suriye’de yeni sürecin olumlu yanı sığınmacıların dönüşü için ufukta bir ışık görülmüş olması ve Türkiye sınırına yakın bazı bölgelerden terör örgütü YPG/PKK’nin çıkarılışı. Ancak sahada silahlı, çok bileşenli, arkalarında farklı istihbarat, ülkelerin olduğu yapılar olduğu unutulmamalı. Şu anki görünümde etkin güç olan terör örgütü HTŞ, iktidarda söz sahibi olacağının sinyalini veriyor ve Batı’nın desteğini de almış görünüyor. Ancak sahada anlık değişimler, muhaliflerin parçalı yapısıyla birlikte güç savaşları, demokratik özgür seçimlerin yapılmaması gibi birçok risk bulunuyor.

Türkiye açısından, Afganistan, Irak, İran ve Suriye’den göç merkezi haline gelinmesiyle, sığınmacılar arasına yabancı istihbarat destekli “terör hücrelerinin” karışması olasılığı da tehditler arasında. Tıpkı yanı başımızda cihatçı bir yönetimin kurulması, bu rejimle ülkemize yönelik etki alanı oluşturulması olasılığı gibi.

Ortaya çıkışı El Kaide köklerine uzanan HTŞ’nin şimdilerde “ılımlı” görüntü çizmeye çalışmasına karşın zaman içinde yönetim anlayışını radikal bir seviyeye yöneltmesi de olası. O nedenle özellikle kadın ve kız çocuklarının hakları konusunda kaygılar yüksek. Çünkü Afganistan’da uluslararası toplumu ikna için haklar konusunda göstermelik sözler veren Taliban örneği, köktendinci yapının kadınlara, kız çocuklarına nefes aldırmayışı akıllarda. Bu nedenle uluslararası toplumla birlikte Türkiye’nin de net çizgilerle tutumunu belirlemesi gerekiyor.

BÖLÜNME RİSKİ

Farklı din, etnik ve mezhepleri barındıran Irak gibi Suriye de bölünme riskiyle karşı karşıya. HTŞ ile terör örgütü YPG/PKK’nin siyasal kılıfla işbirliği ve anayasal uzlaşıyla Irak’ta olduğu gibi bir Kürt yönetimi kurulması, “devletçik” haline gelmesi de olasılıklar arasında. ABD ile stratejik ortak İngiltere’nin aslında elini hiç çekmediği Ortadoğu coğrafyasında bir kez daha “Ben varım” dediği bir süreç yaşanmakta. Londra’nın Kiev’e desteği de bilinmekte. Bu nedenle de Şam ve Kiev hattında yaşananları birbirinin etki yansımaları olarak da okumak gerekir.

Suriye’deki gelişmelere bakıldığında en fayda sağlayan tarafın ABD destekli İsrail olduğu görülmekte. İsrail’in hedefi gizli değil, birbirlerini “ezeli düşman” olarak gördükleri İran’ın, Şii etkinliğindeki Irak, Suriye, Lübnan Hizbullahı, Yemen’de Husiler üzerinden, güç damarlarını tıkamak. Ve bunu büyük ölçüde başardı, İran’ın bölgedeki etkisi eridi. Çünkü Tahran ve desteklediği Hizbullah için Şam “direniş ekseninin” direğiydi. Aynı zamanda İsrail, Suriye’de işgal ettiği Golan’da da hâkimiyetini artırıyor. Trump’ın göreve gelmesi öncesinde İsrail, Ortadoğu’da kendine geniş yol açıyor.

Son gelişmeler, zengin enerji kaynakları olan, stratejik, jeopolitik önemdeki Akdeniz havzasında etkinlik mücadelesi kapışmalarında çok önemli bir halka. ABD’nin 2003’teki Irak işgali, 2011’de “Arap Baharı” süreci, Washington’ın “ılımlı İslam” projesinin domino taşları... Mısır’da Mübarek, Libya’da Kaddafi’nin kanlı süreçlerle devrilmesi, bölge ülkelerindeki iç savaşlar, IŞİD gibi arkasında istihbarat gölgelerinin olduğu köktendinci terör örgütlerinin çıkışı, ulusal birlik, egemenliğin ağır yara alması, demografik yapının değiştirilmesi... Milyonlarca sivilin yaşamını yitirmesi, evlerini, ülkelerini terk etmeleri...

KIBRIS’A DİKKAT

Ve geçen yılın 7 Ekim’i... Ortadoğu’da artık hiçbir şeyin eskisi gibi olamayacağının işareti verildi. Hamas’ın İsrail’e yönelik saldırısı, bunu İsrail’in Filistin’e ölümcül yanıtı, Gazze’ye girişi ve ateş hattını Lübnan’a çevirmesi izledi. Rusya açısından durum hâlâ net değil. Yıllar süren mücadele sonrasında Akdeniz’e ulaşan Rusya’nın, Afrika’daki etkinliği için kilit önemdeki Suriye’de artık kıyı alana sıkışan gücünü kolay kolay bırakması beklenemez.

Akdeniz daha da ısınırken özellikle Kıbrıs konusundaki gelişmeleri yakından takip etmek gerek. ABD-İngiltere hattında Rus matruşkası gibi bölgesel güçbirliği var. Kıbrıs garantörlerinden İngiltere’nin üslerinin bulunduğu Güney Kıbrıs’a, ABD üs hamlesini de bu çerçevede değerlendirmek gerek.

Ortadoğu saraylarında bilinmezliklere yenileri ekleniyor, dengeler değişiyor. İran’a baskı daha da artıyor. Türkiye’nin bölgedeki kaosa karşı en güçlü kalkanı ise Atatürk ilkeleri izinde demokratik, laik, hukuk devleti doğrultusunda yol alması, sınırlarını güçlü bir şekilde koruması.