Bizde dil Aydınlanması, 9. yüzyılda Kaşgarlı Mahmut’un, yıllarca halkın arasına girip dilimizin verilerini derleyip topladığı dört ciltlik Divanu Lugati’t-Türk kitabıyla başlamıştır. 

Kaşgarlı, kitabının başında, bu kitabı nasıl oluşturduğunu açıklıyor: 

“Ben onların (Türklerin) en uz dillisi, en açık anlatanı, akılca en incesi, soyca en köklüsü, en iyi kargı kullananı olduğum halde, ülkenin şarlarını (şehirlerini), çöllerini baştan başa dolaştım. Türk, Türkmen, Oğuz, Çiğil, Yağma, Kırgız boylarının dillerini, kafiyelerini belleyerek yararlandım. Öyle ki, bende onlardan her boyun dili en iyi biçimde yer etti. Ben onları düzeniyle sıralamış, birbiriyle uyumunu sağlayarak düzenlemişimdir.”

GRIMM KARDEŞLER 

Almanya, Jacob Ludwig Carl Grimm (1785-1883), Wilhelm Carl Grimm (1786-1859) kardeşler, dil kültürünün kaynağı yüzlerce masalı bir araya getirerek Kaşgarlı’dan ancak bin yıl sonra yaşamıştır bu Aydınlanmayı. 

Kardeşler, onunla da yetinmemiş, Almanya’dan başka çeşitli Avrupa ülkelerindeki sözlü dil yaratılarını derleyerek iki yüzden fazla masalı yazıya döküp yayımlamışlardır. 

Kardeşlerin kaleme aldıkları yalnızca yetmişi aşkın halk masalı değil, Deutsches Wörterbuch adını taşıyan 33 ciltlik Alman Edebiyatı Sözlüğü’nü de onlar kattı kültür dünyalarına. Kuşkusuz bu sözlüğün Alman filozoflarının, yazarlarının yetişmesinde etkisi olmuştur. Almanların, masallara verdiği önem, her hafta pazar günleri ARD kanalında bir ya da iki masal yayımlamalarından bellidir. 

DİL YILDIZININ PARLAYIŞI 

Türk Dili Tetkik Cemiyeti 12 Temmuz 1932 yılında Mustafa Kemal Atatürk’ün önermesiyle dernek olarak kurulmuştur. Amacı, “Türk dilinin öz güzelliğini ve varsıllığını ortaya çıkarmak, onu yeryüzü dilleri arasında değerine yaraşır yüksekliğe eriştirmek”tir. 1932, 1934, 1936 yıllarında yapılan üç kurultayda hem kurumun yönetim organları seçilmiş hem dil siyaseti belirlenmiş hem de bilimsel bildiriler sunulup tartışmaya açılmıştır.

26 Eylül-5 Ekim 1932 tarihleri arasında Dolmabahçe Sarayı’nda yapılan Birinci Türk Dil Kurultayı’na yalnız uzmanların, Türkçe-edebiyat öğretmenleri ile yazarların değil, halktan da dileyenlerin katılması öngörülmüş, böylece kadın erkek, her Türk yurttaşı Türk Dili Tetkik Cemiyeti üyesi sayılmıştır. 

Atatürk Dil Devrimi’yle toplumun düşünme yıldızını parlatmıştır. 

TOPLUMSAL DAYANIŞMA 

Toplumların kültür zenginliği geliştirdikleri dilin düzeyinden anlaşılır. Dil gelişiminde toplumu oluşturan her bireyin payı vardır. Düşünürler, yazarlar kadar sıradan insanlar da dilin kullanım alanını genişletir. Atasözlerimiz, deyimlerimiz bunun en somut örneğidir. 

Dil ancak bu yayılımla kavram alanını genişletip insana sonsuz düşünme, duyumsama yolları açar.