1974’ün başları olmalı. İstanbul Hukuk Fakültesi’nin birinci sınıf derslerinin yapıldığı büyük amfisinde Server Tanilli’yi Anayasa Hukuku derslerinde ilk dinleyişim. Bir üniversite kürsüsünde “proletarya” sözcüğünü ilk duyuşum.

Hocamız anayasaları yapan toplumların değişim ve gelişimlerini anlatırken sınıf savaşımlarının payını vermeyi unutmuyordu. Tarih ve toplumbilimin yanı sıra geniş edebiyat kültürü de onu, dersleri büyük ilgiyle dinlenen öğretim üyelerinden biri yapmıştı. Gür, kendine ve söylediklerine güveni tam bir insanın kararlı sesiydi duyduğumuz. Söylediği her şeye gözü kapalı inanılacak insanlardandı Server Tanilli. En sıradan sözler bile, dünyanın en önemli sözleri gibi ağırbaşlılıkla dökülürdü ağzından.

Aynı yıllarda Server Tanilli’nin ünü Şişli İktisadi ve Ticari İlimler Yüksek Okulu’nda verdiği Uygarlık Tarihi dersleriyle iyice artmıştı. Bu derslere giren öğrenciler, önlerinde açılan kültür dünyası karşısında büyük hayranlığa kapılıyorlardı. Cenaze töreninde göze çarpan bu okulun öğrencilerine ait pankart, bu hayranlık halesinin kırk yıldır nasıl tükenmeden sürdüğünün de bir kanıtıydı. Tanilli bu dersleri nedeniyle Devlet Güvenlik Mahkemesi’nde “komünizmi övdüğü” savıyla yargılanmış, aklandığı gün ise faşist kurşunlarla ağır yaralanarak ömrünün sonuna dek sürecek tekerlekli sandalye dönemi başlamıştı.

***

Server Tanilli, sonraki yirmi yıla yakın bir süre yurtdışında yaşadı. Susmamıştı. Yazdığı koca koca kitaplarla halkının aydınlanması için çalışmış, doğru bildiklerini yüreklice söylemekten vazgeçmemişti. Eğitim sisteminin tümüyle çöktüğü bir dönemde tarih ve felsefe alanındaki yapıtlarıyla okurlara sağlam bir tarih bilinci, ayakları yere basan bir felsefe kültürü vermeyi amaçlayan yapıtlar üretmişti...

1999’da TÜYAP Kitap Fuarı’nın onur yazarı seçilmesiyle ülkesine döndü. Havaalanında karşılamaya gelenlerin kalabalıklığı yaşananların unutulmadığını gösteriyordu.

O yılın kitap fuarında okurların gösterdiği ilgi ve sevgi inanılmaz boyutlardaydı. Kapıların açılmasından kapanışına dek çevresindeki sevgi halkası hiç azalmadı. Fuarın kapanış saati geliyor, salonun ışıkları kapatılıyor ama insanlar ellerinde kitapları, yaktıkları çakmakların ışığıyla Server Tanilli’nin önünden ayrılmıyorlardı.

Yirmi yıl önce öldürülmek istenen insan, ulusal bir kahraman gibi ilgi görüyordu.

Aynı günlerde bir televizyon programında ortaöğrenimde kafaların nasıl açıldığına ilişkin kendi yaşamından şu olayı anlatmıştı:

Yılın ilk dersinde sınıfa giren biyoloji öğretmenleri kendisini şöyle tanıtır: “Çocuklar ben biyoloji öğretmeniniz Halit Avan. İkinci Sefiller mütercimi Avanzade Süleyman Bey’in oğlu.” Sonra sınıfa sorar: “İçinizde Sefiller’i okuyan var mı?” Yanıt alamayınca ekler: “Sefiller okunmadan dünyaya bakılamaz.”

Server Tanilli, Sefiller’i okuduktan sonra bir hafta kitabın etkisiyle hasta olduğunu, kendine gelemediğini ve dünyaya bakışının o günden sonra değiştiğini söylemişti.

***

8 Kasım 1999 akşamı Pera Palas’ta yapılan onur yazarlığı törenine katılamayan Melih Cevdet Anday, geceye gönderdiği mektupta şöyle diyordu:

“Kolay mıdır bunca yıl memleketten bunca ayrı kalmak ve bütün başınızdan geçenleri bir bir hatırlamamak! Ama siz Server Tanilli, bunca acıların hakkından geldiğiniz gibi, bu gerçekleri de yendiniz. Size bir kahramana bakar gibi bakmışımdır, hâlâ da öyle bakıyorum. Aydınlanmacı kişiliğiniz hepimize güç vermektedir.”

Sonraki yıllar boyunca Server Tanilli, her yıl kitap fuarını yeni bir yapıtıyla selamladı. İnsanlığı Nasıl Bir Gelecek Bekliyor? kitabında “Başkalarının mutluluğunu zevk edinmek. XXI. yüzyılda zaferini umduğumuz asıl ütopya olabilir mi?” diye yazmıştı.

Server Tanilli’nin o tok sesi kulaklarımızda daha nice yıllar çınlayacak: Hoşça kalınız!