Şarlatanlık, toplumu yanıltarak kişisel çıkar sağlama amaçlı davranış bozukluğudur.

Şarlatan, bazı yetenek, artam, becerilere sahip olduğunu, övününe, ağız kalabalıklığıyla yanıltıcı davranışlarla topluma benimsetmeye çalışan, hakkı olmadığı unvan, paye, orun, şöhret, güç elde etme amaçlı aferist, çıkarcıdır.

Şarlatan, etik değerleri özümsemez. Mevlana’nın “Ya göründüğün gibi ol ya da olduğun gibi ol” etik değer kuralını şarlatan, olduğun gibi görünme, görünmek istediğin gibi de olma kuralına dönüştürür. Gerçek düşünce ve niyetini gizler, dürüst, tutarlı davranmaz, “saman altından su yürütür”.

Şarlatan, toplumun bilgi eksikliğinden yer yer saflığından yararlanır. Şarlatanın muhatapları, bilmedikleri, anlamadıkları halde biliyormuş, anlıyormuş gibi davrandıklarında şarlatan işbirlikçi yalakalarının da desteği ile kendini topluma kabul ettirerek amacına ulaşır. Şarlatanın çenesi işler, günümüzde “tweet” atar ama eli iş tutmaz.

Şarlatan, kendinde olmayan beceri, yetenekleri sahip olduğu zekâsına kapılır, sanır; özsever, narsisttir. Kendine hayrandır. Baki’nin “Zinhar eline ayine vermem o kâfirin / Zira görünce kendini putperest olur” beyti, şarlatanın belki de en iyi tanımıdır. Şarlatanlık toplumların genelinde her alanda yaygındır. 

Günümüzün yaygını görünür, siyasal sistemi “demokrasi”dir. Demokrasi, özetle egemenliğin halktan kaynaklandığı, yetkinin toplum yararına kullanıldığı bir yönetim biçimi, siyasal sistemdir. Hangi ülke gerçekten demokratik sisteme sahiptir? Demokrasi de serbest pazar ekonomisi, tam rekabet piyasası gibi sözdedir. Ülkelerin gerçek siyasal düzeni, otokrasi (tek adam), oligarşi (az sayıda kişinin, azınlığın egemenliği), plütelerası (varlıklı sınıfın egemenliği), mediyokrasi (sıradanlığın egemenliği), mobokrasi (ehliyetsiz kalabalıklığın egemenliği), kleptokrasi (ülke kaynaklarını sömürenlerin egemenliği) gibi gruplara ayrılabilir. Bu düzenlerde sosyal refahı ençoklamak gibi bir amaç sözdedir, daha çok klientalizm denilen yandaş karşılıklı çıkar sağlama geçerlidir. Siyasal sistemin yozlaşmasında şarlatanlık etkendir.

Şarlatanlık, insanların kutsalı din alanında yaygındır. Şarlatanlar, kendilerinde gizli güçler olduğu, uhrevi âlemle ilişkili oldukları sanısını uyandırarak, insanların zaaf, inanç, korkulardan yararlanarak çıkar sağlarlar. Bağnazları kindar ve acımasızdır. İslamda, Nesimi’nin derisi soyulurken Hıristiyanlıkta “Tanrı iradesini hâkim kılmak için yeryüzünde iyi insanları kullanın, kötü insanlar ise kendi iradelerini hâkim kılmak için Allah adını kullanır” diyen Giordino Bruno diri diri yakılmıştır. Aldatmaca, istismar ortaçağ kadar olmasa da günümüzde de sürmektedir. Bu bağlamda Maradona’nın davranışı; metafor olmalı. Maradona’yı, Napoli’de futbol oynadığı yıllarda papanın elini öptürmek üzere Vatikan’a götürmüşler. Maradona, Vatikan’daki iktisama bakıp papaya “Her sabah aç çocuklar için dua edeceğine, altınları sat çocukları doyur” öğüdünü vermiş. Tüm gösteri yapanlar için geçerlidir bu öğüt.

Teknoloji şarlatanlığı da tehlikeli. Teknoloji, insanların temel gereksinimlerini karşılamak yerine, iklim krizi yaratıyor, doğayı, havayı, toprağı okyanusları dahi kirletiyor, beslenme çoğunluğun kalitesini düşürüyor, belki de kronik hastalıkları artıyor. Temel sorunlara çözüm getirmiyor.

Finans ekonomi alanında borsa, dijital para vb. ile sanal kuvvetler yaratılıyor ve el değiştiriyor, ekonomiler ya enflasyon ya durgunluk içinde yaşıyor; gelir servet dengesizlikleri artıyor, şarlatanları ise reel kazançlar servetler ediniyor, kamuoyu sürekli yanıltılıyor.

Yaşanan tüm olumsuzlukları, şarlatanlığa bağlamak abartılı olsa da şarlatanlığın bir etken olduğunu da kabul etmek gerekir. Şarlatanlık bir pandemi getirisi olduğu sürece de toplumları yanılgıya sürükleyecekler.