Merkez Bankası (MB), ülkede geçerli yasal ödeme gücü olan banknot çıkarma imtiyazına sahip; devlet ve bankalara borç veren, temel hedefi fiyat ve finansal istikrarı sağlama olan bankadır. MB’nin fiyat istikrarı sağlamada etkinliği, kısa vadeli faizi belirleme yoluyla ekonominin likiditesini ayarlama ile gerçekleşir.

MB’nin para politikası araçları; (i) zorunlu karşılık, (ii) iskonto kredisi, reeskont, (iii) açık piyasa işlemleridir.

Zorunlu karşılık (ZK); bankalar, finans kurumları mevduat ve benzeri yükümlülüklerinin belli bir bölümünü zorunlu olarak MB’ye yatırırlar. Zorunlu karşılık kapsamını, oranını, yatırılma süresini, faiz ödenmesini, geri iade koşullarını MB belirler. MB, ekonominin likiditesini daraltmaya, piyasa faiz oranını yükseltmeyi hedeflediğinde zorunlu karşılık kapsamını genişletir, oranını yükseltir, yatırılma süresini kısaltır, karşılığında faiz ödemez. Ekonominin likiditesini artırmayı hedeflediğinde zorunlu karşılık oranını indirir, yatırılma süresini uzatır, karşılığında bankalara faiz öder. ZK etkisi, bankaların artan yükümlülüğü fonlamalarına, yükümlülük hafiflediğinde artan likit imkânlarını kullanımlarına bağlıdır.

Bankalar, artan ZK yükümlülüklerini, kredilerini kısarak fonluyorlarsa kredi mevduat yaratır çarpan etkisinin de olumsuz olarak devreye girişi ile kredi, mevduat, dar tanımlı para arzı (M) daralması gerçekleşir, faiz oranı yükselir. ZK oranı indirilip bankalara nakit geri ödeme yapıldığında bankalar artan likit olanakların kredi vermede kullanırlarsa kredi, mevduat para arzı genişlemesi yaşanır, faiz oranı düşer.

Bankalar, kredi teminatı olarak, iskonto ederek ticaret senet aldıklarında, senetleri MB’ye teminat olarak gösterip kredi kullanmaları halinde, senetlerin ikinci kez iskonto edilmesi reeskont terimiyle ifade edilmektedir. MB, parasal daralma amaçladığında iskonto oranını yükseltir, bankalara tanıdığı kredi limitlerini azaltır, iskonto koşullarını zorlaştırır; parasal genişleme hedeflediğinde ters yönde işlemler yapar. Günümüzde, reeskont, bankaların senet iskontosu karşılığı kredi vermeleri çok azaldığından MB’nin iskonto politikası, reeskont kredisi önemini, etkinliğini yitirmiştir.

MB’lerin en etkin para politikası aracı, açık piyasa işlemleridir. APİ, MB’nin finans kesimine menkul kıymet (devlet tahvili, Hazine bonosu) satması ve almasıdır. MB, parasal daralma, faizlerin yükselmesini hedeflediğinde bankalara devlet tahvili, Hazine bonosunu kesin ve/veya repo yaparak geri satın alma taahhüdü ile satar. Genişleme hafiflediğinde bankalardan menkul kıymetleri kesin ve/veya ters, repo yaparak ileride belli tarihte geri satma taahhüdü ile alır. APİ’yi, faiz hedefini gerçekleştirecek boyutla belirler.

Merkez bankacılığına giriş niteliğinde not, TCMB’nin istikrar sağlayacağına, istikrarsızlığı nasıl şiddetlendirdiğini açıklamaya yöneliktir.

Ekonomide enflasyon hızlanır, kur yükselir, cari işler açığı büyür, dışarıya sermaye transferleri olurken TCMB, üst üste politika faizini indirerek parasal genişlemeye yol açmış, genişletici para politikası izleyeceği iletisini vermiştir. Sıkı para politikası izleyeceğine, genişletici para politikası izlemiş, benzetme yerinde ise yangını benzinle sulamıştır. Enflasyon hızlanmış, yurtdışına sermaye çıkışı artmış, TL mevduatının banka yatırım araçlarına yönelişiyle riskler büyümüştür.

TCMB izlediği hatalı politikayı, daha büyük bir hata ile kuru döviz satışı ile korumaya kalkmış, sonuçta rezerv de yitirmiş, döviz varlığı net olarak azalmıştır.

Yaşanan sorunların nedenine doğru tanı koymak gerekir. Hatalı yönetim sorun yaratır, sorunları ağırlaştırır. Başarı ya da başarısızlığın ana kaynağı yönetim becerisidir.