Gazetecilik konusunda yazı yazmanın çizmeyi aşmak olduğunun bilincinde olarak, ABD’li iki gazeteci Bill Kovach ve Tom Rosenstiel tarafndan 2001 yılında yayımlanan, geniş yankı uyandıran “Gazeteciliğin Esasları” kitabından aktarmalar yaparak çizmeyi aşmamaya çalışacağım.
Günümüzde gazetecilik partizanca yaklaşımları, politik baskıların, parasal güçlerin, yozlaşmanın tehdidi altındadır. Teknolojik gelişmeler de gazeteciliği giderek daha nitelikli, yenilikçi olmaya zorlamaktadır. Baskılar, tehditler, rekabet kaygıları, parasal güdüler gazeteciliği geleneksel değerlerden uzaklaştırmakta; ustalık, fazilet (erdem) gerektiren gazeteciliği sınırlamaktadır.
• Gazeteciliğin öncelikli yükümlülüğü gerçek haberciliktir. Gazeteci, gerçeği kamuya yansıtmakla yükümlüdür, gazete kamunun haber alma hürriyetinin, bilgi edinme hakkının etkili aracıdır. Yönetimler, kurumlar, ancak gerçek bilginin yayılmasıyla şeffaf, kamuya hesap verebilir hale gelir, meşruluk kazanabilirler. Gerçek bilginin yayılmadığı, kısıtlı, sansürlü bilgiye izin verilen toplumlar demokratikleşemez.
Gazetecilik ile demokrasinin kalitesi arasında yakın ilişki vardır. Basının tehdit altında olduğu bir ortamda demokrasinin kalitesi de yükselemez. Yoz basınla demokrasi bağdaşmaz.
• Gazeteci halka karşı sorumludur. Gazeteci, patrona, iktidarlara, baskılara, tehditlere karşı bağımsızlığını koruyarak halkı bilgilendirir, uyarır. Gazetecinin sorumlu olduğu, bağlı olduğu merci halktır. Gazeteci gerçek bilgiyi, olayı yansıtır ve gerektiğinde kanıtlar. Kanıtlayamayacağı bir bilgiyi, olayı halka yansıtmaz. Gazetecilikte kanıtlama disiplini esastır. Kanıtlama, gerçek haberciliğin de koşuludur.
• Gazeteci, bağımsız kalmayı başarmalı, olaylarda taraf olmamalı, direktif altında, çıkar kollayarak belli çevrelere hoş görünme kaygısı ile hareket etmemelidir. Gazeteci bağımsızlığını yitirdiğinde, nesnel bir gözlemci olma niteliğini de yitirir. Demokrasi mücadelesi ancak bağımsız basın tarafından sürdürülebilir.
• Gazeteci araştırmacı olmalı, ezilenlerin, sessizlerin sesi olmalı, kamuoyunun ilgisini halkın yaşamını etkileyen, etkileyebilecek olaylar üzerine çekmeli, özgün bilgilere ulaşmalı, madalyonun görünmeyen yüzünü de halka göstererek bir tartışma ortamı da yaratmalıdır. Gazeteci, olaya yorum da katarak yeni bilgi yanı sıra bir bakış açısı da getirebilir. Toplumun tek yanlı etkilenmesine set çekebilir.
• Gazeteci inisiyatif sahibi olmalı, insanları bilgilendirme yanı sıra düşünmeye, düşüncelerini savunmaya, haklılıklarını kanıtlamaya itmelidir.
Günümüzde gazetecilik, ne yazık ki kendini gazeteci olarak yaftalayanların bazı çevrelere yaltaklanmaları, övgü düzmeleri, şov (show) yapmaları, reyting peşinde koşmaları, çıkar hesapları ve beklentileri ile yozlaştırılmaktadır. İktidar, parasal güçler yanı sıra yoz gazetecilik de gazeteciliğin geleneksel değerleri için bir tehlike oluşturmaktadır.
Gazeteci topluma hizmet ettiği, özgürlükleri, hakları korumaya çalıştığı, bu amaç doğrultusunda özveride bulunduğu, tehlikeleri, tehditleri göze aldığı halde, yeterli destek de görmeyebilir. Kamuoyunun duyarsızlığı da gazeteciyi yıldırmamalıdır.