Fransızcada kuruluş anlamına gelen “la constitution” sözcüğünün kökü “constituer” fiilinden geliyor. Yani meydana getirmek, oluşturmak, kurmak.

Fransızcadan çevirerek söylersek “bir devletin ‘constitution’u devleti kuran siyasal sözleşmedir”. Yani “Kurucu Sözleşme”.

***

Bu kurucu sözleşme devletin varlık ve hayatında savaş yenilgisi, ihtilal, hükümet darbesi olmadığı sürece ölmez, toptan bozulmaz ve devam eder. Örneğin 1789’da yapılan Fransa anayasası, türlü şekilde devletin yapısı değiştiği için her olaydan sonra değişikliğe uğradı.

13 Mayıs 1958’de Cezayir’de meydana gelen ayaklanma ile IV. Cumhuriyeti sona erdi. 1 Haziran’da IV. Cumhuriyet’in son hükümeti komünistlerin oyu ile çoğunluk sağlamasına karşın meclis ordunun baskısı altında hükümet başkanlığını General de Gaulle’e devretti ve ona yeni bir anayasa yaptırmak yetkisi verdi. Hazırlanan anayasa, 28 Eylül 1958’de halkoyu ile onaylandı ve 4 Ekim 1958’de yürürlüğe girdi. Bu suretle V. Fransa Cumhuriyeti doğmuş oldu.  

İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra İtalya’da (1947), Almanya’da (1948), Japonya’da (1946-47) kurucu meclisler tarafından anayasalar yenilendi. Her yeni anayasa, devleti yeniden kurar. Ülkemizde 27 Mayıs 1960 İhtilali 1924 Anayasası’nı yürürlükten kaldırdı ve kendi anayasasını yaptırdı. Bu anayasayı Kenan Evren hükümet darbesi yürürlükten kaldırıp kendi anayasasını yaptırdı ve bu anayasa da 1982 yılında halkoylamasıyla kabul edildi. 1960 ve 1982 anayasaları bir Kurucu Meclis tarafından hazırlanmıştır. 

Demek ki yeni anayasalar bir Kurucu Meclis (Asli İktidar) tarafından yapılıyor. Ancak parlamento (TBMM) mevcut anayasanın bazı maddelerini değiştirebilir.

Anayasanın maddelerini değiştirmek (tamir etmek) için devletin yeniden kurulması ya da bir askeri darbe şart değil. Örneğin 12 Mart 1971 darbesi anayasayı yürürlükten kaldırmadı, TBMM görevine devam etti ve 1960 Anayasası’nda düzeltmeler yaptı.

1982 Anayasası, olağan TBMM’ye Asli Kurucu İktidar yetkisi vermediği fakat Türev (Tali) Kurucu İktidar yetkisi verdiği için 1982 Anayasası’nın tamamı değiştirilemez. Ancak kısmen değiştirilebilir. Yani mevcut TBMM, anayasa yapmakla görevli bir Kurucu Meclis olmadığı için yeni bir anayasa yapamaz, ancak yeni bir anayasa hazırlamak üzere bir Kurucu Meclis seçilmesini sağlayabilir. TBMM kendi yasama görevini yerine getirirken Kurucu Meclis yeni anayasayı hazırlayıp onaylanmak üzere halkoyuna sunabilir. Dolayısıyla mevcut TBMM ancak tamirat yapabilir.

Bu durumda açılımlı çalışmalar yapmak bağımsız ve tarafsız anayasa bilginlerine düşüyor. Bu açıdan değerlendirilecek olursa, Cumhurbaşkanlığı ya da TBMM yeni bir anayasa hazırlamak üzere ancak bir Kurucu Meclis kurulmasının önünü açabilir. Cumhurbaşkanlığı ve TBMM yeni bir anayasa yapamaz, yaptıramaz.

***

Asli Kurucu İktidar niteliklerine değil de Türev Kurucu İktidar niteliklerine sahip AKP ağırlıklı TBMM, kuramsal olarak ilk dört madde dışındaki anayasa değişikliklerini yapabilecek konumda. Fakat Anayasa Mahkemesi’nin kapatmayla ilgili son kararından sonra bu değişikliği etik açıdan yapamaz. Çünkü Anayasa Mahkemesi tarafından “Anayasaya (laikliğe) aykırı faaliyetlerin odağı” olduğu için 2008 yılında cezalandırılmıştır. 

AKP iktidarının kendi kafasındaki anayasayı yapması mümkün değil. Değişiklik önerisini TBMM’de üyesi bulunan ya da bir önceki genel seçime katılmış partilerin eşit sayıda üye verdiği bir komisyon hazırlayabilir. Günümüz TBMM’de bir türev iktidar olduğunun bilinciyle anayasanın bazı maddelerini değiştirebilir. 

***

Gelelim günümüzdeki anayasa hazırlıklarına. Kilit ve anahtar mevcut anayasanın dördüncü maddesinin elindedir. Şimdi değiştirilemez hükümler maddesini okuyalım:

IV. DEĞİŞTİRİLEMEYECEK HÜKÜMLER

MADDE 4.

- Anayasanın 1’inci maddesindeki Devletin şeklinin Cumhuriyet olduğu hakkındaki hüküm ile 2’nci maddesindeki Cumhuriyetin nitelikleri ve 3’üncü maddesi hükümleri değiştirilemez ve değiştirilmesi teklif edilemez. 

Demek ki neymiş, İsmail Kahraman ve horantası istedi diye anayasanın ilk dört maddesi asla değiştirilemezmiş. Önce 1982 Anayasası’nı yürürlükten kaldıracaksın. Böyle bir işe girişmek bile suçtur. Haydi Allah kolaylık versin!