Belki anımsarsınız: 4 Ağustos 2020 tarihli Cumhuriyet gazetemizde benim sunuş yazımla “Yurtdışındaki Dostlara Mektup” başlıklı bir yazı yayımlanmıştı ve sunuş yazım şöyleydi:

“Güney Amerika’da, Bartolomeo de las Casas’tan Dom Helder Camara’ya uzanan ‘Kurtuluş Teolojisi’ geleneği devam ediyor.

Biraz sonra okuyacağınız Peder Betto’nun kaleme aldığı ‘Yurtdışındaki Dostlara Mektup’ bunun son kanıtı. Peder Betto, Covid - 19 döneminde zulme dönüşen Brezilya Devlet Başkanı Bolsanoro yönetimini kıyasıya eleştirip dünyaya ihbar ediyor. Kökü Bartomeo de las Casas’a (1474-1566) dayanan ‘Sol İlahiyat’ tavrı.”

Bu yazıda Barlomeo de las Casas ile Dom Helder Camara’dan söz etmek istiyorum:

***

Yerlilerin Gözyaşları, Yerlilerin Yok Edilişinin Kısa Tarihi (İmge Kitabevi) adlı kitapta, “Yerliler, kendilerini katletmeye başlayıncaya kadar İspanyollara hiçbir zarar vermemiştir” diye yazan Bartolomeo de las Casas (Sevilla, 1474 – Madrid, 1566), Chistopher Columbus’un ikinci seferine katılan yol arkadaşlarından bir orta halli tüccarın oğludur. Salamanca Üniversitesi’nde hukuk öğrenimi yaptı. 1502 yılında asker olarak Hispaniola Adası’na gitti. Bazı keşif seferlerine katılan İspanyollar gibi ona da encomedina (üzerinde yaşayan yerlilerle birlikte verilen toprak) verildi. Ve bu süre içinde gerçekleri gördü, toprağı devlete geri verdi. Ardından rahip olup Dominiken tarikatına girdi. Hayatı boyunca yerlilerin köleliğine ve kitle halinde öldürülmelerine karşı çıktı.

İspanyollar gelmeden önce Güney Amerika’da 30 milyon olan yerli nüfus 40 yıl içinde 4 milyona düşmüştü. Yüzlerce yıl önce yaşananları bugün Bartolomeo de las Casas’ın kitaplarından öğreniyoruz. Bu kitaplar yazarlarını da tanımlıyor: Tarihci, Dominiken rahip, uluslararası hukuk ve insan haklarının ilk savunucusu ve köleciliğe karşı çıkan ilk Avrupalı. 19. yüzyılın başlarından itibaren Simon Bolivar ve bütün devrimciler, Bartolomeo de las Casas’tan etkilendiler. Mayaların torunları, atalarının çektiği acıları insanlığa duyuran Las Casas’a saygılarını, Meksika’daki Chiapas eyaletinin başkentine verdikleri San Cristobal las Casas adıyla dile getiriyorlar. Devrimci Kilise’den devrimci politikacıya, köylü ve yoksul birliklerinden özgürlük savaşçılarına kadar her hareketin içinde ve önünde Bartolomeo de las Casas vardır.

***

“Yoksulların, açların karnını doyurduğum zaman benim bir aziz olduğumu söylüyorlar. Ama yoksulların neden yiyecekleri olmadığını, açların neden aç olduğunu sorduğum zaman da benim bir komünist olduğumu söylüyorlar.”

Bu cümle, Dom Helder Camara’ya (1909-1999) ait. Yoksulların savunucusözcüsü (avukatı), Kurtuluş Teolojisi ve şiddet karşıtlığı havarisi olarak ünlenen Dom Helder Camara, halk kitleleri tarafından kurtarıcı İsa’nın imgesini yansıtan biri olarak kabul edildi. Bir genç rahip olarak Brezilya’nın aydın katmanıyla ilişki kurdu. Yüksek Öğrenim Kurulu’na üye seçildiği için Rio de Janeiro’ya gitti. Karizması ve sayısız nitelikleri medyayı, Milli Eğitim Bakanlığı ve belediyeyi etkiledi. Böylece başkentin en tanınmış insanlarından biri oldu. Ama o, kiliseye hizmet etmeyi tercih etti: Brezilya Piskoposlar Örgütü’nü kurdu ve örgütün başkanı oldu. 1955 yılında Rio’nun Başpiskopos Yardımcılığı’na getirildi. Bu görevde, bir kilise mensubu olarak, başkent yoksullarının durumunu toplumun dikkatine sundu ve kendisine hemen “Gecekonduların Piskoposu” adı takıldı. Bu arada, “Tanrı’nın Bankası” adlı bir yardım kuruluşu kurdu.

***

1964 yılında, ordunun iktidarı ele aldığı dönemde, Olinda ve Recife Başpiskoposluğu’na getirildi. Yoksulların haklarını savunmak için sivil toplum ile kiliseyi birleştirmeye çalıştı, ülkesindeki toplumsal eşitsizlikleri eleştirdi; yoksulları eğitmeyi amaçlayan “Umut Hareketleri”ni başlattı. Kurtuluş Teolojisi ile şiddet karşıtlığından esinlenen Adalet ve Barış Hareketi’ni kurdu. İşte bu sırada kendisini “Kızıl Piskopos” olmakla suçladılar, o da yanıt olarak yazımın başında yer alan cümleyi söyledi.

Zenginliklerin en adil bir biçimde bölüşülmesi gerektiğini vaaz etti, yoksullar için evler inşa etti ve yoksullar için “enformasyon servisi” kurdu.

***

Sizden bir ricam var: Dinleri kendilerinin olsun, Bartolomeo de las Casas ve Dom Helder Camara’ya benzeyen bir imam ya da hoca tanıyorsanız lütfen bana bildirin. Onu ya da onları da tanıtacağım. Magni qui