Sadece öğretmen değil aynı zamanda bir Epitgen (Demiurgos)1 Cumhuriyet! 29 Ekim 1923 günü kurulan Cumhuriyetin iki özelliğinden söz ediyorum. 29 Ekim 1923 günü ilan edilen Cumhuriyetin kaynağı bir Rönesans (yeniden doğuş) değil bir “doğuş”tur (naissance). Doğmuş ve göbek bağını kendisi kesmiştir. Türkiye Cumhuriyeti insanlık tarihinin daha önce tanık olmadığı bir mucizedir.

Mucizedir çünkü neredeyse yüzde 99’u okuma yazma bilmeyen, İslam şeriatının afyonuyla ilkel bir robota dönüşmüş bir halk yığışımını, yasal olarak demokrasi ve cumhuriyet tarihinin çağdaş durağına getirmiş ve aşının iki anlamında aşılamıştır. Bunların tamamı diyalektik düşüncenin ilkelerine aykırıdır ama olmuştur, gerçektir. Daha ölümsüzdür!

Türklerin Cumhuriyet Devrimi, bence, 1789 Fransız İhtilali’nden, Ekim 1917 Sovyet Devrimi’nden çok daha önemlidir. Bunların ikisi önderli de olsa bir kitle hareketidir ama Türkler önce devrimi yapmış, dayanacağı kitleyi gerçekleşme sürecinde ve gerçekleştikten sonra yaratmıştır. Cumhuriyet kendini doğuracak olanı doğurmuştur. 

1789 Devrimi’nin arkasında büyük filozoflar ve burjuvazi vardır; 1917 Sovyet Devrimi’nin arkasında Fransızların 1789, 1830, 1848 ve 1871 (Paris Komünü) devrimlerini bilen bir kadro, bir entelijansiya (aydınlar topluluğu) ve proletarya vardır ama Türk Devrimi’nin liderliği dışında savaşan kitlenin dünyadan haberi yoktur. Bu bilgisiz kitle, devrimci bir liderliğin öncülüğünde “yalınayak başı kabak bir Kurtuluş Savaşı” yapmaktadır. Kitlenin zaferden sonra ne olacağına dair hiçbir düşüncesi yoktur ama zaferden sonra ne olacağının senaryosu liderin kafasında hazırdır. Lider filmin senaryosunu, oyunun metnini yazmış, sahnelemiş ve gerçekleştirmiştir. Cumhuriyet mucizesinin kuruluş efsanesi işte böyle yazılmıştır.

Savaşı asker kazanmış ama devrimi sivil kadro yapmıştır. Mustafa Kemal Paşa’nın asker kadrosunda Cumhuriyete karşı olan epeyce general (Osmanlı paşası zihniyetinden kurtulamayan Kâzım Karabekir, Rauf Orbay vb.) vardır. Cumhuriyetçi olan sivil kadrodur (Mustafa Necati Bey, Mahmut Esat Bozkurt, Şükrü Saracoğlu, Dr. Reşit Galip, Dr. Refik Saydam, Celal Bayar...).2 Mustafa Kemal Osmanlı paşalığından istifa ettikten sonra bir daha “Osmanlı” olmamıştır.

Yukarıda adlarını andığım sivillere, Mustafa Kemal Paşa’nın isteği üzerine, 1926 yılından itibaren Hür Fikir adlı bir gazete yayımlayan Kılıçzade İsmail Hakkı’yı özellikle eklemek zorundayım. Balkan Savaşı sırasında İçtihad dergisinde yayımladığı Pek Uyanık Bir Uyku adlı Batı modelinde bir ülkenin programını çizen ütopik metin Cumhuriyet Devrimlerine ilham kaynağı olmuştur.

 Aydınlanmadan sonra evrim geçiren toplumların yenilediği devlet örneklerinde görüldüğü gibi laik okul ve laik yargı olmadan demokratik düzen kurulamıyor. Olamıyor. Çağdaş devlet, laik ve demokratik bir cumhuriyet kimliği ile ortaya çıkıyor.

 Türkiye Cumhuriyeti’ni kuran bilinç bu doğru ve yaşamsal gerçeği kuruluştan epeyce önce düşünmüş olmalı ki ta 1924 yılında işbaşı yapıp:

1- 3 Mart 1924 tarihli ve 430 sayılı Tevhidi Tedrisat (Öğrenimin Birleştirilmesi) Kanunu ile medreseler kapatılarak Cumhuriyet öğrenimi tekleştiriliyor.

2- Mahmut Esat Bozkurt’un öncülüğünde Medeni Kanun çıkartılıyor ve evlenme sözleşmesinin evlendirme memurluğunda yapılacağı hükmü yasanın 110’uncu maddesi oluyor.

3- 1924 Anayasası’nda yer alan “Devletin dini İslamdır” cümlesi 1928 yılında yapılan değişiklikle anayasadan çıkarılıyor ve 1937’de Türkiye Cumhuriyeti’nin laik bir devlet olduğu hükmü anayasaya giriyor.

4- 1 Kasım 1928 tarihli yasa ile Arap alfabesinin harflerinin yerine Cumhuriyet alfabesinin harfleri geliyor.

5- Bu yıllarda çıkarılan öteki Devrim Yasalarıyla Cumhuriyetin temeli atılıp çatısı kapatılıyor: Şapka kanunu, tekke, zaviye ve türbelerin kapatılması, uluslararası rakamların (sayıların) kullanılması, bazı kıyafetlerin giyilmemesi, “efendi, bey, paşa” gibi unvanların kaldırılması...

Dikkat ederseniz AKP iktidara geldiğinden bu yana Tevhidi Tedrisat Kanunu’yla kaldırılan medreseleri kuramayacağını bildiği için Cumhuriyet okullarını medreseleştirmeye çabalıyor. Sadece bu uygulaması dolayısıyla Cumhuriyete karşı darbe yaptığı kanıtlanabilir ama yargı ne yazık ki artık özgür ve bağımsız değil.

Yazımı iki kitabımın adıyla bitiriyorum.. 

YEDİ CANLI CUMHURİYET

YAŞASIN CUMHURİYET!

1- Platon felsefesine göre, evren düzenleyici.

2- Özdemir İnce, Cumhuriyet’in Üç Fedaisi, Eksik Parça Yayınları, 2023.