Büyük dil bilgini Ferdinand de Saussure, dil (lisan) ile “düşünce”nin ilişkisini şöyle anlatır: “Düşünce kâğıdın ön yüzü, dil ise arka yüzüdür. Kâğıdın ön yüzünü kestiniz mi, ister istemez arka yüzünü de kesmiş olursunuz. Dilde de durum aynı: Ne dil düşünceden ayrılabilir ne de düşünce dilden.”

Bilimcinin 50-60 yıl önce ezberlediğim sözünü sokağın diline aktaralım: Kullandığınız dil ve sözcükler yanlış ise yerinde değilse aktarmak istediğiniz düşünce sakatlanır, kötürüm olur.

Aranızdaki bazı kardeşlerimiz,“Bu enflasyon ortamında millet açlıkla boğuşurken dilbilim ukalalığı yapmanın sırası mı?” diye öfkelenebilir. İstedikleri kadar öfkelensinler: Kullanılan dil kötü olunca sözün mesajı muhatabına ulaşamıyor. Beter bir durum! Enflasyon ile sefaletin en önemli nedenlerinden biri de budur kardeş efendiler.

Dinleyin: Dile hepimiz ortağız ama SÖYLEM (DİSKUR) dilin özel bir alanda (alanlarda) kullanılmasıdır. Bağlama göre değişir: Hukuk söylemi, yazınsal söylem, tarih söylemi, dinsel söylem, gündelik söylem vb. Örneğin, yargıçlar ve avukatlar duruşma sırasında hukuk söylemi ile konuşurlar. Tek tek yazarlar ve konuşmacılar bir dil içinde, belli bir söylemde, kendilerine göre konuşup yazarlar, buna da üslup denir. Üslup kişinin damgasını taşır. Öyle ki dil bilinci olan kişi, biri “günün sonunda” dediği için “tabiri caizse” geveledi diye bunların üzerine balıklama atlamaz, olur olmaz kullanmaz. “Söylem” ve “süreç” sözcükleri de böyle sakızlardan.

***

XXI. yüzyıla girdiğimizden bu yana siyasetçiler, yazarlar, yazıcılar ve de televizyon konuşmacıları DEVLET AKLI diye bir deyim kullanmaya başladılar. Bu da yanlış tercüme, Fransızca “RAISON D’ETAT” yerine kullanılmakta. Hani “Devlet Aklı” da kallavi, bol şekerli bir deyim. Anlaşılan Fransızcası kıt biri çevirmiş: Oysa buradaki “raison” akıl değil, “neden” yani “sebep”... Meşrutiyet aydını bunu “Hikmet-i Hükümet” diye çevirmiş, ki doğrudur. Peki, ne anlama geliyor “Hikmet-i Hükümet”?

Şu anlama geliyor (eski yazılarımı tanık göstermeden, hepinizin erişebileceği bir kaynaktan, internetten aktarma yapacağım):

Devletin bekasının söz konusu olduğu durumlarda her türlü kuraldan muaf tutulmasını savunan siyasal anlayışa “Hikmet-i Hükümet” denir. Devlet kriz halinde iken, varlığı tehlikeye düştüğü durumlarda hukuku askıya alarak aykırı faaliyetlerde bulunmasına doktrinlerde verilen isimdir. Güncel Türkçedeki karşılığı “Hükümetin varlık nedeni”dir. Meşrutiyet tartışmaları yaşanırken Osmanlı İmparatorluğu’nda sıklıkla kullanılmış olan bir ifadedir. Fransızca “Raison d’État” kavramının karşılığı olarak Türkçede “devlet gereği” ya da “devlet aklı”(*) olarak çevrilmektedir. Hikmet-i Hükümet anlayışı esas olarak devletin varlığını ve devletin bekasını gözetlemeyi hedefler. Hikmet-i Hükümet kelimesinin kökeni Arapçadır ve “hükümetin gözettiği asıl fayda”, “hükümetin icraatında, devlet bekasını gözeten maksatlara göre hareket etmesi” anlamlarına gelmektedir. Hikmet-i Hükümet anlayışının amacı devletin gücünü korumak, onun devamını sağlamaktır. Bunun için eğer devlet bir suçta tehlikeye girecekse bütün kuralları o anda bulunan geçici dönem için askıya alabilir.

Hikmet-i Hükümet anlayışının aksine hukuk devleti anlayışı, her türlü eylem ve işleminde hukuka bağlı kalmak zorunda olan bir devlettir ve devlet başlı başına bir amaç değildir. Hukuk devletinde devlet, sadece bireyin refahını ve hukukunu koruyacak bir araçtan ibarettir. Devlet, hukukun üstünde değildir ve hukukla sınırlandırılmış haldedir. Hiçbir şekilde, hiçbir durumda devletin hukuk dışına çıkması, hukuka aykırı kararlar vermesi kabul edilemez.

***

Yanlış “Devlet Aklı” virüsü internete de bulaşmış. Buradan mutlaka temizlenmesi gerekir. Memlekette “Devlet Aklı” icadını kullanan gafiller “Hikmet-i Hükümet” anlamında kullanmıyorlar. “Üstün Akıl”, “Büyük Akıl”, “Kamusal Akıl” yerine kullanıyorlar ki çok tehlikelidir. AKP kayırmasıyla Dışişleri’ne kapağı atmış bir büyükelçinin bir uluslararası konferansta “Türk devletinin büyük aklı” diye Fransızcadaki “Raison d’Etat”, Almancadaki “Staatsraison”, İtalyancadaki “Ragione di statio”, İngilizcedeki “Reason of State” deyimlerinin karşılığı olarak kullanılırsa, maazallah, yandık ki ne yandık.

***

Recadır: Böyle netameli konularda, edebiyat alanında 60 yıldır, basın âleminde de 30 yıldır yalnız bırakılmaya alıştım artık. Bi zahmet, böyle önemsiz işlere başkaları da tenezzül etsin artık.

(*) Bu yazıda bu anlamın yanlış olduğunu anlatıyoruz.