Toplumbilimin temel sorunlarından ve en önemli kavramlarından biri “değişme/ değişim” kavramıdır. 14 Mayıs’ta birincisi, 28 Mayıs’ta ikincisi yapılmış olan cumhurbaşkanı ve milletvekilliği seçimleriyle ilgili olarak “Millet İttifakı” denilen siyasal örgütlenmenin kullandığı “Değişim/değişmeden yana mısınız” sorusu ile gündemde yerini almış ama “değişimden” ne amaçlandığı, neyin/nelerin değişeceği net olarak ortaya konulamamıştır! Genel anlamda zorunlu bir değişmeden, defalarca söz edilmiş ama halkın anlaması, inanması sağlanamamıştır!

Dinamik güç

Değişmenin olmadığı bir insan topluluğu, aile, birey ve grup düşünülemez. Öyle ise neler değişiyor? Bu soruya karşılık olarak, tarihçiler “uygarlığın”, sosyologlar “toplumların, kurumların, yapı ve işlevlerin”, kısaca “toplumsal sistemlerin”, biyologlar “insanın”, antropologlar ise yukarıdaki olgu ve kavramların tümünü içine alan “kültürün” değiştiği yanıtını vermişler fakat değişen bu şeylerin, “ne”liğini tanımlamakta yeterince başarılı olamamışlardır. O zaman, çok kısa olarak ve şimdilik değişme dediğimizde kişinin, topluluğun, toplumun maddi ve manevi (sosyal) yaşayışında; doğal ve sosyal düzeninde oluşan bir süreç anlaşılır.

Değişme, çevreye ve ortama uyma ya da çevre ile çatışma halinde bulunan dinamik bir güçtür.

Sosyal/toplumsal değişme ise var olan yapıdaki statülerin, rollerin, davranış kalıplarının, normların yapısı ve doğasındaki değişmeleri içerir. Kısaca sosyal yapıda, sosyal kuramlarda ve bu kuramlar arasındaki değişmeleri kapsar. Buna karşın “kültürel değişme” kültürün din, ahlak, adet, gelenek, dil ve ona bağlı sanatlar gibi maddi ve tinsel alanında meydana gelen değişmeleri içerir. Kültürel yapıda meydana gelen değişmeler, çoğu kez sosyal yapıyı da etkiler. Bu nedenle sosyal değişme, kültür değişmesi süreci içinde ele alınabilir.

Bir toplumun yaşam koşullarına etki eden herhangi bir neden, söz konusu toplumun yapısında kültürel değişmeyi gerektirir. Bunlar, toplumun nüfusunda meydana gelen azalma ya da çoğalma, coğrafi çevredeki değişiklikler, yeni bir çevreye göç, başka bir toplumla ilişki kurmak; sel, deprem, ürün kıtlığı, salgın hastalık, savaş; ekonomik depresyonlar, tesadüfi buluşlar olabilir.

Alınan tavır

Değişmede, bu nedenlerin yalnızca biri etkin olacağı gibi birkaçı da rol oynayabilir. Böylece meydana gelecek bir değişiklik toplumun bütün sistemlerini etkiler. Var olan değerlerle çatışır ya da uyum gösterir ve giderek toplumla bütünleşir. O halde, toplumun bir yapısında meydana gelen kültür değişmesi, onun siyasi örgütünde, idari kurumlarında, toprak-mülkiyet ilişkilerinde, yerleşme tarzında, inanç ve düşüncelerinde, bilgi sisteminde, etiksel davranışında, yasalarında, maddi alet ve teknolojisinde, ekonomisinde vb. kurum ve değerlerinde çeşitli sosyo-kültürel değişmelere neden olur.

“Millet İttifakı”nın vaatleri, söz vermeleri, maddi manevi değer yargıları halk katmanlarınca ya iyiden iyiye anlaşılamadı ya güven duyulmadı ya da değişimden korkularak otoriter yönetimden yana tavır alındı!

Prof. Dr. Sabri ÇAKIR - Sosyolog