Barınma hakkı, diğer pek çok hakkın kullanılabilmesi için ihtiyaç duyulan bir haktır. İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’nde de barınma herkesin temel bir hakkı olarak kabul edilmiştir. Konut ve barınma kendi başına sadece temel bir hak olmanın ötesinde pek çok farklı anlam içerir.

Anayasamızın 57. maddesinde “Devlet, şehirlerin özelliklerini ve çevre şartlarını gözeten bir planlama çerçevesinde, konut ihtiyacını karşılayacak tedbirleri alır, ayrıca toplu konut teşebbüslerini destekler” ifadesine yer verilir. Konut aynı zamanda pek çok anayasada yer bulmuş bir haktır. Konut sadece barınak olmanın ötesinde bir kesimin için temel ihtiyaçların karşılığı diğer bir kesim için bir yatırım aracıdır. Konut sosyal bir haktır. Sosyal haklar devletin fiili hareket gerçekleştirmesini gerektiren haklardır. Sosyal haklar ve bunun bünyesinde konut hakkı sosyal devletin bir gereğidir. 

DERİNLEŞEN KRİZ

Sosyal devlet insanların barınma ihtiyacını karşılama sorumluluğunu taşır. Bunun sonucu olarak asgari şartlarla da olsa bu ihtiyacın karşılanması bir gerekliliktir. Konut hakkı diğer haklar için de olmazsa olmazdır. Örneğin, konut hakkı olmadan konut dokunulmazlığı ve sağlık hakkı var olamaz. Bu durum konut hakkını diğer haklar için temel bir hak haline getirir. İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi’nin 25. maddesi de buna ayrılmıştır. Ayrıca, Avrupa Sosyal Şartı’nda da garanti altına alınmıştır.

Konut ihtiyacının gereği gibi karşılanamadığı yerlerde verimsiz işgücünden, salgın hastalıklara ve suçlara kadar pek çok konuda olumsuzluklar meydana gelecektir. Bu durum sadece uygun standartlarda konuta erişemeyenleri değil toplumun kalanını da olumsuz etkiler ve tehdit eder. Konutun insani bir ihtiyaç ve hak olmasının ötesinde ekonomik bir yönünün olduğu da unutulmamalıdır. 

Konut, başta inşaat sektörü ve buna bağlı pek çok sektör ile beraber ekonominin lokomotif sektörlerinden biri kabul edilmektedir. Bağlantılı sektörlere olumlu etkilerinin yanı sıra, emek yoğun niteliği ile iyi bir istihdam aracıdır. Dolayısı ile konut gibi çok yönlü bir yapının ve buna dair politikanın ekonomi açısından da önemli bir kamu politikası alanı olduğu unutulmamalıdır. Konut konusu Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmasından beri yönetimlerin yakından ilgilendiği bir konu olsa da farklı dönemlerde farklı sorunların getirisiyle farklı politikalarla ele alınmıştır. 2000’li yıllar ve sonrası kurulan iktidar o yıllardan şimdiye kadar konuta özel bir önem vermiş gibi görünse ve TOKİ’nin öncülüğünde bir dizi düzenlemeye gitmiş olsa da kâh seçim yatırımı kâh diğer nedenlerle özellikle konut ihtiyacı olan dar gelirli ve deprem riski ile karşı karşıya kalmış yurttaşların sorunlarına çare olamamıştır.

ARTAN KONUT FİYATLARI

2022’nin başından beri olağanüstü hızda artan genel fiyatlar, konut fiyatlarının çok yüksek oranda artmasına neden olmuş emeği ile geçinenler başta olmak üzere dar gelirli insanların konut satın almayı bırakın bir tarafa kafalarını sokacak kiralık derme çatma bir konutun kira parası ile başa çıkmaya koyuldukları, ay sonunu getirecek elde avuçta bir paralarının kalmadığı, birden fazla evi olanın da kira geliri ile yaşamını bir nebze idame ettirmek için diğer fiyatlar karşısında devletin yüzde 25’lik sınırda tuttuğu kira artış oranının mal sahibi kiracı sürtüşmesine ve hatta ölümle sonuçlanan tartışmalara sebep olarak son iki yılın Türkiye gerçeği olarak karşımızda duruyor. 

Övünerek anlattığımız yüz yıllık cumhuriyet rejiminde insanlarımızın sağlıklı barınma ve depreme karşı güvenli konut sorununu çözememiş isek tabii ki bu Cumhuriyetin değil on yıllardır ülkeyi yönetenlerin politik tercihleri ve kabahati olarak kendini belli eden bir durum olarak ortaya çıkmış oluyor. Çare tez elden merkezi hükümetin ve yerel yönetimlerin özellikle sosyal demokrat belediyelerin kaynaklarını barınma ve konut sorununu giderecek proje ve yatırımları hayata geçirecek adımlar atmasıdır. Ülkenin sosyal ve coğrafi durumu, deprem gerçeği ve sosyal demokrat anlayış da bunu bize söylüyor.

ÇETİN DÜZCE

MALİ MÜŞAVİR/BAĞIMSIZ DENETÇİ