Cumhuriyetin en önemli devrimlerinden olan Köy Enstitülerinin son temsilcilerinden, şair ve yazar Mehmet Başaran, hayatını kaybetti. Yaşamını, Cumhuriyet ideallerine adayan Başaran, aynı zamanda, Cummhuriyet edebiyatına katkısı olan en önemli isimlerdendi.

Doksan yıllık ömrünün yetmiş yılını halkın aydınlanmasına, “köyün canlandırılması”na adadı. Cumhuriyetin birinci kuşak şair ve yazarı Mehmet Başaran’dan söz ediyorum. Cumartesi günü güneş batarken, yaşama gözlerini yumdu. Bir anlamda güneşin batmasına, ülkenin karanlığa gömülmesine tahammülü yoktu! Çünkü o, ülkemizi güneşli günlere kavuşturmak için çok çalıştı, çok uğraş verdi. Ressam kızı Filiz Başaran’ın oğlu olan torununun adını belki bu nedenle Güneş koymuşlardı!
Edebiyat çevrelerinde Köy Enstitülü şair, yazar olarak anılan Mehmet Başaran’ı yitirdik. O Cumhuriyet edebiyatımıza harç koyanlardandı. Kepirtepe Köy Enstitüsü’nü (1943), Hasanoğlan Yüksek Köy Enstitüsü’nü (1946) bitirmiş, Antalya-Aksu Köy Enstitüsü’nde başlayan edebiyat öğretmenliğiyle Türkiye’yi aydınlatma savaşımına/yarışına katılmıştı. 1979’da İstanbul’da 50. Yıl Tarhan Lisesi Edebiyat Öğretmenliği’nden 33 yıl eğitime hizmet ettikten sonra emekliye ayrılsa da o, hiç durup dinlenmeden, Türkiye’yi güneşli günlere kavuşturma amacını son nefesine kadar sürdüren bir kahraman oldu. Konferans verdi, kitap yazdı.

Herkesin öğretmeni
Mehmet Başaran herkesin öğretmeniydi. Bu nedenle de Başaran deyince akla, çağdaş eğitim olduğu kadar şiir, öykü, masal, deneme, roman yazarı; kültüre, yurt sorunlarına kafa yoran bir Köy Enstitülü öğretmen gelir. Şiirde imzası “Başaran”dı, düzyazıda “M.Başaran”, romanda “Mehmet Başaran”dı. Bunun dışında H. Meran, F. Deniz, F. Ceylan imzalarını da kullanmıştı. Köy Enstitülü Öğretmenler- Yazarlar Kuşağı’nın en verimli, en üretken şair ve yazarlarındandı. Şiir, köy notları, anı-öykü, roman, masal, çocuk kitapları alanlarını kapsayan 50’ye yakın yapıtı, Türkiye’nin eğitim ve edebiyat tarihini yansıtır. Bu tarihte çağdaş yolu gösterme, bireyi toplum içinde çalışmaya motive etme, onlara coşku verme, sinerji aktarma vardır. Türkçeyi en güzel, en etkili ve yalın biçimde kullanma vardır. Memetçik Memet adlı romanıyla Köy Enstitülerinin belgesel romanını yazmıştır.
Onunla birçok etkinlikte yer aldım. Bundan onur duyuyorum. İmza günlerine, söyleşilere, panellere de katıldım. Son buluşmamız sanırım, beş altı yıl öncesi, Yunus Nadi Ödülleri Öykü Seçici Kurul üyeleri olarak Cumhuriyet’in 5. katındaydı. Önceki Yunus Nadi Ödülleri Koordinatörümüz ve ikinci sayfa editörümüz Fikret Dağlıoğlu’nun odasıydı.

Binlerce öğrenci
Başaran ile Köy Enstitülü kuşak, 1940 kuşağı şair ve yazarları, aydınları, Türkiye’nin darbe dönemi ve son dönem yazarları, basın emekçileri çok bedeller ödediler, hâlâ da ödüyorlar. Onlar olmasaydı, bugün yaşadığımız -kör topal da olsa işleyen- demokrasiye ulaşılamazdı. Başaran ilk bedeli askerde 45 Köy Enstitülüden biri olarak çavuş çıkarılmakla ödedi. Sonra köyden köye sürgünler yaşayarak, birçok hakkı elinden alınarak ödedi. 27 Mayıs’tan sonra ancak ortaöğretimde görev verilebildi. İşte bu yalnızlıklarını 1953’te ilk kitabı Ahlat Ağacı ile şiire döktü.
İlkin eğitimci olarak dikkat çeken Başaran, ardından şiiriyle, öyküsü, denemesi, romanıyla dünyaya, karanlığa, cehalete meydan okudu. Binlerce öğrenci ve okur yetiştirdi. Türkiye’yi bir büyük çabayla aydınlatan kahramanlardan oldu. O ve onun gibiler olmasaydı, ne olurdu diye düşünmek bile istemem. İyi ki vardı, iyi ki yaşadı, öğrencisine ve halkına kendini adadı, kitaplar yazdı. Ona hepimiz teşekkür borçluyuz.
Işıklar, güller içinde uyu aydınlanmanın kahramanı şair, yazar Mehmet Başaran. Seni hep özleyeceğiz, hiç unutmayacağız.  

HİKMET ALTINKAYNAK

Mehmet Başaran son yolculuğuna uğurlandı...

Köy Enstitüleri’ne kattığı değer ve emekle tanınan ve sevilen ozan, yazar Mehmet Başaran, dün alkışlarla son yolculuğuna çıktı. Başaran’ın cenazesi İstanbul Karacaahmet Şakirin Camii’nde kılınan cenaze namazının ardından, memleketi Kırklareli’nin Lüleburgaz ilçesine bağlı Ceylanköy’de toprağa verildi.
Başaran’ın cenaze törenine Kartal Belediyesi’nce sağlanan ulaşımın da sayesinde çok sayıda aydın katılırken, gelen hemen herkese ozanın ‘Koca Kent’ 1963 baskısı şiir kitabının 1981 versiyonu dağıtıldı.
Bakırköy, Kadıköy, Kartal ve Maltepe belediyelerinin çiçek gönderdikleri törene. Kartal Belediye Başkanı Altınok Öz ile Maltepe Belediye Başkanı Ali Kılıç’ın yanı sıra, Kadıköy Belediye Başkanlığı’ndan temsilciler de katıldı. Törende Engin Ayça, Aydın Irgat ve Orhan Alkaya’nın yanı sıra, Türkiye Yazarlar Sendikası Başkanı Mustafa Köz, Hakan Özyalçıner, Hikmet Altınkaynak, Cihan Demirci, Egemen Berköz ve Eray Canberk’in dışında, Türkiye Yayıncılar Birliği Başkanı Metin Celâl de hazır bulundu.
Başaran’a son veda için, Seyyit Nezir ve Celal Özcan ile, Köy Enstitülerini Araştırma ve Eğitimi Geliştirme Derneği (KAVEG) Kepirtepeliler Eğitim Vakfı ile, Köy Enstitüleri Çağdaş Eğitim Vakfı’nın yanı sıra, Yeni Kuşak Köy Enstitülüler Derneği temsilcileri de gelenler arasındaydı. Kadir İncesu’nun çektiği portresi eşliğinde alkışlarla, beş kuşaklık öğrenci kitlesince uğurlanan Başaran’ın, Cumhuriyet Kitapları’ndan çıkan ‘Köy Enstitüleri Özgürleşme Eylemi’, ‘Kuşatılmış Yaşam Günaydın Aşk’, ‘Yasaklı’, ‘Eylülün Kızgın Soluğu’ ve ‘Yüreğin Sesi Zeytin Ülkesi’ ile, ‘Aydınlanma Yolunda Yuh Olsun Topunuza’ isimli kitapları da bulunuyordu.  

ZEKİ COŞKUN